Elke week pluist de redactie van 360 een actuele gebeurtenis voor je uit aan de hand van de internationale pers. Deze week kijken we naar Frankrijk, waar president Emmanuel Macron na de winst van de extreemrechtse partij Rassemblement National (RN) tijdens de Europese verkiezingen, nieuwe nationale verkiezingen heeft uitgeschreven. Waarom is Macron hiertoe overgegaan? En is – gezien de grote populariteit van RN – een verkiezingswinst van Le Pen nog te stoppen?
Dit artikel verscheen woensdag in de nieuwsbrief, exclusief voor abonnees. Wil je elke week op de hoogte blijven? Neem dan een (proef)abonnement – tijdelijk al vanaf €1,50 per maand – op 360 Magazine.
Waarom heeft Macron nieuwe verkiezingen uitgeschreven?
‘De verpletterende overwinning van extreemrechts in Frankrijk bij de Europese verkiezingen op zondag [9 juni] en de vernederende nederlaag van de partijgenoten van Emmanuel Macron hebben een politieke crisis met onvoorspelbare gevolgen ontketend’, schrijft El País. Nog op verkiezingsavond kondigde de Franse president onverwachts landelijke verkiezingen aan. Dat deed hij nadat bleek dat RN 31,4 procent van de stemmen kreeg bij de Europese verkiezingen – meer dan het dubbele van de 14,6 procent voor de centristische alliantie van de Franse president.
Het wordt een drukke zomer in Frankrijk. Want het land maakt zich niet alleen op voor grote sportevenementen als de Tour de France (29 juni tot 21 juli) en de Olympische Spelen (26 juli tot 11 augustus), maar zal bovendien op 30 juni en 7 juli naar de stembus gaan. De parlementsverkiezingen stonden eigenlijk pas gepland voor 2027; veel tijd om een doorwrocht programma te schrijven en een uitgekiende campagnestrategie te bedenken is er dus niet. ‘Frankrijk bevindt zich nu op onvoorspelbaar terrein, waarbij de toekomst van de tweede termijn van Macron mogelijk op het spel staat. Met minder dan een maand te gaan voor de verkiezingen, proberen de partijen nu kandidatenlijsten op te stellen, hun boodschap aan te scherpen en, in sommige gevallen, allianties te smeden’, aldus The New York Times. Volgens The Guardian neemt Macron dan ook een ‘grote gok’.
‘Hij gokt er misschien op dat proteststemmen een prominente rol speelden bij de Europese verkiezingen’
Tijdens zijn toespraak op nationale televisie van 9 juni verantwoordde Macron zijn beslissing zelf door te zeggen dat ‘Frankrijk een overtuigende meerderheid nodig heeft om op kalme en harmonieuze manier verder te gaan’. Macron is de eerste president sinds 1997 die overgaat tot de ontbinding van het 577 zetels tellende parlement.
Want aan die overtuigende meerderheid ontbreekt het op dit moment voor Macron. Toen hij in 2022 werd verkozen voor een tweede termijn als president, slaagde zijn partij er niet in een volledige meerderheid te behalen in het parlement. De centristische coalitie die hij vormde, regeerde sindsdien met een kleine meerderheid maar had moeite om bepaalde wetsvoorstellen erdoor te krijgen zonder steun van de oppositie. Volgens veel analisten geloofde Macron dat een ontbinding onvermijdelijk was geworden, aldus The New York Times – conservatieve parlementariërs dreigden zijn regering in de herfst omver te werpen. ‘Het land op stelten zetten met een plotselinge verkiezing zou voor Macron ook een manier kunnen zijn om te voorkomen dat de oppositie zich organiseert – en om kiezers de harde keuze te bieden tussen hem of extreemrechts’, aldus de Amerikaanse krant.
Emmanuel Macron tijdens een persconferentie in Parijs op 12 juni 2024 over vervroegde parlementsverkiezingen nadat de Franse president op 9 juni 2024 de ontbinding van het Franse parlement had aangekondigd. – © Eliot Blondet / ABACAPRESS.COM
‘Het ontbinden van de Nationale Assemblee is een manier voor Macron om te laten zien dat hij de critici heeft gehoord’, aldus The Washington Post. ‘Hij gokt er misschien op dat proteststemmen een prominente rol speelden bij de Europese verkiezingen en dat mensen anders zullen stemmen als het om Frankrijk gaat.’
‘Eén ding is zeker: Macron was op zoek naar een manier om zijn gezicht te redden op de avond van zijn vernederende nederlaag’, schrijft commentator Solenn de Royer in Le Monde. De Royer stelt dat de voortijdige verkiezingen Macron verschillende voordelen opleveren: ‘Op de korte termijn maskeren ze zijn persoonlijke mislukking en werken ze afleidend (…) Ook hoeft hij niet in te gaan op vragen over de score van de RN, die nog nooit zo hoog is geweest, zeven jaar na zijn komst naar het Elysée.’
Daarnaast, aldus De Royer, speelt hij in op de verdeeldheid bij zowel rechts als links. Die laatste groep is ‘verdeeld tussen de aanhangers van redelijk links, die terrein hebben herwonnen rond Raphaël Glucksmann [de leider van een centrumlinkse coalitie die zetels heeft gewonnen tijdens de Europese verkiezingen], en de “rebellen” van Jean-Luc Mélenchon [van de populistisch linkse partij La France Insoumise]’. Rechts is op zijn beurt ‘verdeeld tussen degenen die, om hun zetels te redden, geneigd zullen zijn om zich aan te sluiten bij de presidentiële meerderheid [de coalitie van Macron], en de diehards, die koste wat kost zullen weigeren om aan boord van de Titanic te gaan’. Een week na dato blijkt de verdeeldheid op links mee te vallen, zoals later in deze nieuwsbrief blijkt.
‘Door met vuur te spelen, zou het staatshoofd uiteindelijk zichzelf kunnen verbranden’
‘Tegelijkertijd brengt de heer Macron zijn eigen coalitie op één lijn’, vervolgt De Royer, ‘en vermijdt hij een bloedige afrekening na de verkiezingen: hij muilkorft de linkervleugel, die haar messen slijpte tegen zijn rechtse beleid, dat volgens hen verantwoordelijk is voor de verkiezingsnederlaag. En hij smoort elke poging tot onafhankelijk optreden in de kiem, waardoor degenen die durven tegenspraak te geven deserteurs lijken in de “waardenstrijd” die wordt gevoerd tegen extreemrechts. Nu hij meer verzwakt is dan ooit haalt Macron zijn steen der wijzen tevoorschijn – de steen die hem in staat stelde de macht te veroveren en te behouden [bij de vorige verkiezingen], maar die sindsdien zijn waarde heeft verloren – door opnieuw de confrontatie op leven en dood tussen populisten en progressieven uit te spelen, dat wil zeggen: “het is ik, of de chaos”. Hij gokt erop om het “allen tegen Macron” om te buigen in “allen tegen RN”.’
Hoe zal Macrons plan uitpakken?
Macron mag zijn beslissing om nieuwe verkiezingen af te kondigen dan als onvermijdelijk zien, volgens Solenn de Royer is zijn plan ‘krankzinnig riskant’. ‘Door met vuur te spelen, zou het staatshoofd uiteindelijk zichzelf kunnen verbranden. En het hele land met zich meenemen’.
Buiten kijf staat dat RN nu in een overwinningsroes de verkiezingen in kan gaan. De uitslag van de Europese verkiezingen zorgde voor een ‘politieke aardverschuiving in Frankrijk’, concludeert Die Welt. In de nationale peilingen van de afgelopen weken en maanden gaat de partij van Le Pen al duidelijk aan kop. ‘Als haar partij een absolute meerderheid zou behalen in de Nationale Assemblee, zou Macron gedwongen zijn om [Jordan] Bardella tot premier te benoemen’, schrijft de Duitse krant. Le Temps voegt eraan toe: ‘RN domineert nu het politieke landschap met Marine Le Pen en Jordan Bardella, de zeer jonge voorzitter van de partij [28 jaar] en lijsttrekker bij deze Europese verkiezingen, wiens populariteit een stempel heeft gedrukt op de campagne. Deze partij haalde nooit eerder zulke cijfers.’
‘Sinds 2011 is Le Pen erin geslaagd haar imago te veranderen’
Ook volgens de Brusselse krant Le Soir is het erop of eronder voor Macron. ‘Als het hem niet lukt, kan Jordan Bardella zijn intrek nemen in het Matignon [de ambtswoning van de Franse premier], terwijl Marine Le Pen zich voorbereidt op de volgende presidentsverkiezingen. Verkiezingen die Emmanuel Macron, die zich na twee opeenvolgende termijnen niet verkiesbaar mag stellen, alleen als machteloze toeschouwer kan gadeslaan.’
Het succes van Le Pens partij is volgens de Franse politicoloog Nonna Mayer te danken aan een succesvolle normalisatiestrategie. ‘Sinds 2011 is [Le Pen] erin geslaagd haar imago te veranderen door afstand te nemen van de antisemitische lijn van haar vader, door haar partij te presenteren als een bolwerk van secularisme en democratie dat zich verzet tegen de dreiging van het islamisme en door zichzelf uit te roepen tot “quasifeministe”. In 2023 ziet slechts 41 procent van de respondenten RN als een gevaar voor de democratie, tegenover 58 procent in 2017. Bijna een op de twee is van mening dat RN de afgelopen jaren gematigder is geworden en twee op de drie geloven dat RN ooit aan de macht zou kunnen komen’, schrijft de politicoloog in Le Monde.
Marine Le Pen, voorzitter van de extreemrechtse parlementaire fractie Rassemblement National (RN), en Jordan Bardella, voorzitter van de extreemrechtse partij RN en RN-topkandidaat voor de Europese verkiezingen, tijdens een campagnebijeenkomst in voorbereiding van de parlementsverkiezingen in Henin-Beaumont, Frankrijk, op 25 mei 2024. – © Seastien Courdji / ABACAPRESS.COM
Ook dat de partijzich als gay friendly profileert legt haar geen windeieren. Bij regionale verkiezingen in 2015 kreeg Front National, zoals de partij toen nog heette, bovengemiddeld veel stemmen onder homoseksuele mannen. En sinds 2012 stemmen evenveel vrouwen als mannen op de partij. ‘Een beslissend voordeel, aangezien vrouwen 53 procent van het geregistreerde electoraat uitmaken’, aldus Mayer.
Daarnaast is Marcon zelf uiterst impopulair. De meest voorkomende reden die de kiezers opgaven om op RN te stemmen in de Europese verkiezingen was om ‘hun verzet te tonen tegen de president van de Republiek en de regering’ (68 procent tegenover een gemiddelde van 38 procent, volgens een peiling van Ipsos in mei). De strategie van de president speelt extreemrechts zelfs in de kaart. ‘Macron heeft precies gedaan wat studies over strategieën om extreemrechts aan te pakken afraden, namelijk het politieke debat reduceren tot een confrontatie tussen hemzelf en Marine Le Pen zodat er een polarisatie ontstaat rondom de ideeën van RN’, analyseert Mayer.
‘De verschuiving naar rechts in de Franse samenleving die RN lijkt aan te jagen is slechts relatief’
Maar er liggen ook kansen voor Macron. ‘De verschuiving naar rechts in de Franse samenleving die RN lijkt aan te jagen is slechts relatief’, schrijft Mayer. ‘In tegenstelling tot de retoriek van RN tonen de enquêtes van de Nationale Adviescommissie voor Mensenrechten jaar na jaar dat de acceptatie van minderheden en immigranten de afgelopen dertig jaar is toegenomen, vooral onder nieuwe generaties.’ Progressieve partijen zouden een logische keus zijn voor die jonge kiezers, die echter vaak niet stemmen: slechts 17 procent van de Fransen onder de dertig bracht zijn stem uit bij de landelijke verkiezingen van 2022. ‘Dit is een bron van frustratie, maar die jonge kiezers vormen een enorm potentieel electoraat dat, als het opnieuw gemobiliseerd wordt, het tij zou kunnen keren’, concludeert Mayer.
Hoe reageren de andere partijen op de opkomst van RN?
In tegenstelling tot wat veel commentatoren dachten, en waar Macron mogelijk op gokte, is een brede coalitie van linkse partijen er toch in geslaagd zich te verenigen. ‘Links trekt samen op tegen Le Pen’, kopte Süddeutsche Zeitung vrijdag. Onder de naam Nouveau Front Populaire (NPF) is links Frankrijk op 13 juni tot een stembusakkoord gekomen en hebben ze een gezamenlijk programma gepresenteerd. Dit alles in slechts ‘vier dagen en drie nachten’.
De linkse coalitie bestaat uit de centrumlinkse Parti Socialiste, de populistisch linkse La France Insoumise, de groene Europe Ecologie-Les Verts, de communistische Parti Communiste Français, de ecosocialistische Génération.s, de sociaal-liberale Place Publique en de antikapitalistische Nouveau Parti Anticapitaliste. De partijen schuiven gezamenlijk per kiesdistrict een kandidaat naar voren. In het Franse parlementaire stelsel zit het namelijk zo dat elk kiesdistrict – in totaal zijn er 577 – één parlementariër afvaardigt die met een meerderheid van de stemmen wordt verkozen. Als geen enkele kandidaat een meerderheid heeft na de eerste ronde (die ditmaal op 30 juni plaatsvindt) dan vindt er een tweede ronde plaats (op 7 juli) tussen de twee kandidaten met de meeste stemmen.
‘De vorming van deze linkse electorale alliantie zou een gamechanger kunnen zijn bij deze parlementsverkiezingen’
Op een persconferentie in het Maison de la Chimie in Parijs presenteerde het Nieuwe Volksfront de ‘150 maatregelen’ van het gezamenlijke programma voor de parlementsverkiezingen. Bij de presentatie van het programma zei NPF dat haar topprioriteit de bestaanszekerheidscrisis is. NPF beloofde een plafond in te stellen voor de prijzen van essentiële voedingsmiddelen, elektriciteit, gas en benzine. Ook wil de alliantie de impopulaire pensioenwijzigingen die vorig jaar door de regering-Macron werden doorgedrukt onmiddellijk terugdraaien en de Franse pensioenleeftijd terugbrengen naar zestig jaar, verder wil ze een recente wijziging van de werkloosheidsuitkeringen terugdraaien en een vermogensbelasting invoeren. Ze wil daarnaast het Franse minimumloon en AOW verhogen, een onmiddellijk staakt-het-vuren in Gaza en erkenning van de Palestijnse staat, doorgaan met het leveren van de nodige wapens aan Oekraïne en een CO2-neutraal Frankrijk tegen 2050.
Campagneposters van de RN-kandidaten Jordan Bardella en Marine Le Pen, beklad in Parijs op 30 mei 2024. – © Alfred Yaghobzadeh / ABACAPRESS.COM
‘De vorming van deze linkse electorale alliantie zou een gamechanger kunnen zijn bij deze parlementsverkiezingen’, duidt de Zuid-Duitse krant. Opiniepeilingen suggereren namelijk dat NPF – na Le Pens RN – de op een na grootste zou kunnen worden in de landelijke verkiezingen, meldt The Guardian. Volgens de recente peilingen zou NPF iets minder dan 30 procent van de stemmen krijgen en RN iets meer dan 30. Hiermee zou NPF ‘meer dan genoeg afgevaardigden in de Nationale Assemblee hebben om te voorkomen dat zowel de centrumcoalitie van Macron, die naar verwachting de helft van zijn parlementsleden zal verliezen, als RN, dat zijn aantal zou kunnen verdubbelen, een stabiele meerderheid kan vormen’, aldus de Britse krant.
‘Er is een drempel waarboven weerstand tegen onze opmars niet meer mogelijk is’
Op rechts is daarentegen wel sprake van grote verdeeldheid, en zelfs chaos. ‘De prijs voor absurde capriolen gaat naar de conservatieve Les Républicains (LR)’, schrijft Politico. Wat is er aan de hand bij deze rechtse partij die nog niet zo lang geleden een stabiele machtsfactor was? ‘Na de Europese verkiezingen van 9 juni heeft Eric Ciotti, voorzitter van de partij Les Républicains (LR), de ernstigste verkiezingsdaad in de geschiedenis van zijn partij begaan door een samenwerking aan te gaan met extreemrechts’, schrijft Le Monde. Deze aankondiging wekte de woede op van de overgrote meerderheid van de partijbestuurders, die de volgende dag een vergadering van het politiek bureau bijeenriepen om de voorzitter uit zijn functie te ontheffen. Ondertussen verschanste Éric Ciotti zich in zijn kantoor in de Nationale Assemblee en beweerde hij dat hij nog steeds de leider van de partij was. Dit werd gevolgd door een bizarre scène waarbij de deur van het partijhoofdkwartier werd geopend door de vicevoorzitter, die gewoon een reservesleutel had. Éric Ciotti ging vervolgens naar de rechter om zijn ontslag aan te vechten en kreeg voorlopig gelijk, een definitieve uitspraak volgt volgende week.
Ondertussen heeft Ciotti geen kandidaten namens LR kunnen indienen, die macht ligt bij het politiek bureau, dat er voor de deadline van zondag in is geslaagd bijna vierhonderd kandidaten voor te dragen in kiesdistricten verspreid over het land (577 in totaal). Ciotti heeft op eigen conto 62 kandidaten ingeschreven onder de vlag van een samenwerking tussen LN en RN. Hij is ervan overtuigd dat andere LR-leden ‘zich later bij hen aan zouden sluiten’, citeert Le Monde de (ex-)voorzitter.
De vraag blijft in de lucht hangen of de ‘fatsoenlijk’ rechtse partij LN mogelijk de extreemrechtse RN aan de macht gaat helpen; een scenario dat zeer waarschijnlijk is als Ciotti de machtsstrijd in zijn partij wint. ‘Het akkoord met Eric Ciotti zou extreemrechts in staat kunnen stellen een parlementaire meerderheid te behalen en voor het eerst aan de macht te komen’, concludeert politiek redacteur Abel Mestre van Le Monde. Le Pen voorzag dit al, brengt Mestre in herinnering. ‘Er is een drempel waarboven weerstand tegen onze opmars niet meer mogelijk is’, zei de partijleider van RN in 2011. De verkiezingen die over drie weken plaatsvinden moeten uitwijzen of extreemrechts ook in Frankrijk gaat regeren.
