Oeganda’s digitale stilte

Esther Muwombi stuurde een bericht naar familie en vrienden in Oeganda, maar kreeg geen antwoord. ‘Zijn ze soms van Facebook af?’ De waarheid was veel alarmerender: de Oegandese regering had Facebook verboden en het hele internet afgesloten.

Dit vond plaats tijdens de verhitte presidentsverkiezingen van 2021. Facebook had verschillende accounts verwijderd waarvan het vermoedde dat ze gelinkt waren aan de regerende National ­Resistance Movement (NRM). De Oegandese regering reageerde snel en beweerde dat oppositiegroepen sociale media gebruikten om onrust te zaaien, waardoor Facebook een veiligheidsrisico werd. Veel Oegandezen, onder wie ikzelf, waren verbijsterd: hoe kun je jezelf een democratisch land noemen en toch je burgers de vrijheid van meningsuiting op ’s werelds grootste socialemediaplatform ontzeggen? Tot op de dag van vandaag is Facebook niet toegankelijk in Oeganda. De digitale stilte die door de regering wordt afgedwongen, onderstreept een harde realiteit: voor het uiten van je mening kun je een hoge prijs betalen in Oeganda. De positie van het land op de World Press Freedom Index geeft dit al aan: het land staat op een beroerde 133ste plek van de 180, nog één plek lager dan vorig jaar.

Intimidatie

Oeganda heeft ruim driehonderd radiostations en dertig tv-stations, met het staatsbedrijf New Vision en het particuliere Daily Monitor als bekendste. Maar mensen die de programma’s voor deze kanalen produceren, hebben dagelijks te maken met intimidatie. In het beste geval worden Oegandese journalisten bedreigd; in het slechtste geval worden ze in elkaar geslagen, gearresteerd of wordt hun apparatuur in beslag genomen. Daarom kiezen velen voor zelfcensuur om gevaar te vermijden. Zelf kreeg ik ook te maken met spanningen. Toen ik werkte bij Signal FM, een radiostation in het oosten van Oeganda, werd ik geconfronteerd met een woedende man. Hij was net verkozen tot raadslid voor de National Resistance Movement en in een nieuwsbericht werd gesteld dat hij de verkiezingen had vervalst. ‘Waarom meld je nepnieuws?’ schreeuwde hij, en hij dreigde me aan te vallen. Ik wist te ontsnappen, maar de ontmoeting liet me geschokt achter.

Beperkende wetten

Ondanks de grondwettelijke belofte van persvrijheid worden de media in Oeganda verstikt door beperkende wetten. Zo is de Wet tegen computermisbruik gericht tegen de vrijheid van meningsuiting via traditionele media en digitale platforms. Dergelijke wetten dienen als instrument om afwijkende stemmen het zwijgen op te leggen, zoals die van journalist Farida Bikobere en schrijver Norman Tumuhimbise. Zij werden in 2022 gearresteerd, samen met zeven personeelsleden van Digital TV. Ze werden beschuldigd van aanstootgevende communicatie en online-intimidatie van president Museveni. Hoewel de Wet tegen computermisbruik in 2022 werd gewijzigd, is er niet veel veranderd. De wet legt critici van de regering opzettelijk het zwijgen op en zal worden gebruikt om de vrijheid van meningsuiting verder in te perken.   

Esther Muwombi

Esther Muwombi is een freelancejournalist uit Oeganda met ruim twaalf jaar ervaring in Oost-Afrika, waaronder in Oeganda, Rwanda, Kenia en Zuid-Soedan. Gepassioneerd door vrouwenrechten richtte ze in Zuid-Soedan het blad African Echoes op, dat werd stopgezet vanwege de burgeroorlog van 2013. Ze pleit voor inclusiviteit en medemenselijkheid, maar de onderdrukking van deze waarden dreef haar er in 2019 toe haar land te verlaten. Muwombi woont nu in Nederland en draagt bij aan mediaproducties voor onder meer The­Niles.org, Kulturaustausch en RefugeeHelp.