Dankzij de toenadering tussen Saoedi-Arabië en Iran en de verzwakking van de politieke islam is de onenigheid tussen de twee belangrijkste takken van de islam in de regio in veertig jaar niet zo laag geweest. Maar de verstandhouding tussen de twee regionale zwaargewichten blijft broos, schrijft de Libanese krant L’Orient-Le Jour.
Onder de azuurblauwe en gouden mozaïeken van het heiligdom van Karbala in Irak vond op 13 mei een belangrijke gebeurtenis plaats. De heilige stad van het sjiisme ontving de Saoedische ambassadeur in Irak, die een bezoek bracht aan het mausoleum van imam Hoessein, het ultieme symbool van de sjiitische martelaar en de onenigheid met de soennieten sinds het begin van de islam.
Twee weken eerder kwam Saoedi-Arabië met een al even frappante mededeling: de opening van een directe luchtverbinding tussen Dammam, de hoofdstad van de westelijke provincie van het Saoedische koninkrijk, en het Iraakse Nadjaf, het ‘sjiitische Vaticaan’.
Volgens dezelfde logica heeft de Saoedische kroonprins Mohammed bin Salman (MBS) recentelijk een bezoek aan deze westelijke provincie gebracht, waar de meerderheid van de Saoedische sjiitische gemeenschap woont, en daar zelfs zijn ex-mentor Mohammed bin Zayed ontvangen, de president van de Verenigde Arabische Emiraten, met wie de verstandhouding de laatste twee jaar is bekoeld. Is er dus een eind gekomen aan de tijd waarin bijvoorbeeld de Saoedische sjeik Nimr al-Nimr, een belangrijke figuur binnen de sjiitische gemeenschap in Saoedi-Arabië, in 2016 in Riyad werd geëxecuteerd?
Voor die conclusie is het waarschijnlijk nog te vroeg, maar de kroonprins zoekt momenteel veelvuldig toenadering tot de sjiitische gemeenschap. Dit alles volgens een dubbele logica: de ene is van geopolitieke aard – de wens om de betrekkingen met Iran te normaliseren – de andere van religieuze – een ommekeer in het wahabitische denken.
Het eerste gevolg is dat de spanningen tussen soennieten en sjiieten lager lijken dan ze de afgelopen veertig jaar zijn geweest. De context van de oorlog in Gaza draagt eveneens bij aan deze ‘verzoening’, aangezien Palestina het laatste onderwerp is dat de Arabische wereld – althans ogenschijnlijk – verenigt.
Interreligeuze dialoog
‘Mohammmed al-Issa, een vooraanstaande geestelijke die nauwe banden heeft met de Saoedische kroon en die het symbool is van deze ontwikkeling, had kortgeleden een ontmoeting met sjiitische geestelijken in Mekka,’ zegt Hasni Abidi, directeur van het studiecentrum Cermam in Genève dat onderzoek doet naar de Arabische en mediterraanse wereld. ‘Hij zet zich enorm in voor de interreligeuze dialoog.’
In dezelfde geest heeft, na de dood van de Iraanse president Ebrahim Raisi, de grootimam van de al-Azhar-moskee in Egypte een tweet in het Perzisch gepubliceerd, waarin hij ‘de oprechte solidariteit’ van de soennitische instelling ‘met de Islamitische Republiek Iran’ betuigt.
Het tweede decennium van deze eeuw stond inderdaad in het teken van een ongekende toename van de spanningen tussen de twee belangrijkste huizen van de islam, ingegeven door de geopolitieke rivaliteit tussen Saoedi-Arabië en Iran. De oorlogen in Syrië, Irak en Jemen waren in belangrijke mate doordrenkt van deze vijandigheid. Maar door de komst van Islamitische Staat, die de haat jegens de sjiieten tot kerndoel had verheven, zijn deze conflicten doodgebloed, met name in Syrië en in Irak, het epicentrum van de spanningen.
Na verscheidene decennia van verwoesting en bloedvergieten kiezen de staten nu voor toenadering. ‘Er bestaat een quasiconsensus onder de grote mogendheden in het Midden-Oosten over het feit dat het tijd wordt om zich eerder met binnenlandse aangelegenheden bezig te houden, met name de economische zorgen, dan met regionaal avonturisme,’ zegt Hoessein Ibish, onderzoeker bij het Arab Gulf States Institute in Washington. ‘Paradoxaal genoeg sluit Iran zich aan bij dit idee van regionale de-escalatie, maar blijft het land zijn invloed voornamelijk uitoefenen via De As van het Verzet,’ nuanceert hij.
’Saoedi-Arabië wil zich profileren door middel van een nieuwe verzoeningspolitiek jegens Iran’
Op het hoogtepunt van de vijandelijkheden had Saoedi-Arabië zich ingespannen om de moslimwereld te verenigen door het verspreiden van de confessionele gedachte. Ook nu speelt het koninkrijk nog een vooraanstaande rol in de soennitische verzoening met het sjiitische zwaargewicht in de regio, zoals blijkt uit het normaliseringsakkoord dat op 10 maart 2023 in Beijing is ondertekend.
‘Nu andere regionale soennitische mogendheden van het toneel zijn verdwenen, en vooral om Turkije geen vrij spel te geven, wil Saoedi-Arabië zich profileren door middel van een nieuwe verzoeningspolitiek jegens Iran,’ analyseert Hasni Abidi. ‘Maar eigenlijk ambieert zowel Riyad als Teheran de rol van regionale leider, soennitisch dan wel sjiitisch.’
De toenadering tussen de twee geloofsrichtingen is ook te danken aan het feit dat in Saoedi-Arabië de staat zich de religieuze kwestie heeft toegeëigend door de ‘dewahabisering’ van het koninkrijk in versneld tempo door te voeren.
Toen MBS aan de macht kwam zijn de oelama’s, de islamitische schriftgeleerden, gesommeerd om de antisjiitische referenties in het officiële soennitische narratief te schrappen. In Egypte is het salafisme de kop ingedrukt toen het in conflict kwam met de politiek. Sindsdien verkeert de beweging in een regionale crisis die in schril contrast staat met het succes van de afgelopen twee decennia.
De vredelievende gedachte, voortgekomen uit het moederhuis van het soennisme, klinkt in de hele Arabische wereld door in de preken, de media en de sociale netwerken, terwijl de kritiek op het sjiisme is verstild. Behalve die op de jihadisten, wier boodschap door de instorting van Islamitische Staat echter in veel mindere mate verspreid. Maar ondanks dit nieuwe beleid wijst niets erop dat de antisjiitische gevoelens zijn verdwenen bij de bevolkingsgroepen die daar meer dan veertig jaar lang mee zijn overvoerd.
Politieke kalmte
Dat is niet de enige factor die de politieke kalmte tussen de twee belangrijkste takken van de islam wankel maakt. Er blijft een diepe kloof bestaan. Ten eerste omdat Iran niet bereid is zijn netwerk van milities te ontmantelen dat overal in het Midden-Oosten actief is en een voortdurende dreiging vormt. ‘Zolang Iran volhardt in die regionale strategie blijft een wederopleving van de spanningen, en dus een conflict of confrontatie, een reële mogelijkheid, ook al verlangt iedereen naar een de-escalatie,’ zegt Hoessein Ibish. Temeer omdat de Saoediërs de vergissing begaan de pacificering van het Midden-Oosten uitsluitend vanuit een zakelijk oogpunt te benaderen.
De oorlog in Gaza toont tegelijkertijd de sterke en de zwakke punten van een soennitisch-sjiitische toenadering. Deze heeft voorlopig de nieuwste fase in het Israëlisch-Palestijnse conflict overleefd, die is ingeluid door Hamas, een lid van de soennitische ‘As van het Verzet’, al is de door MBS zo vurig gewenste stabilisering van de regio daardoor in duigen gevallen.
De Islamitische Republiek en haar Arabische buren staan eensgezind achter de Palestijnse zaak en veroordelen het bloedbad dat Israël in de enclave aanricht. Maar na de aanval van Iran op Israël op 13 april, als reactie op de Israëlische aanslag op het Iraanse consulaat in Damas, hebben alle Arabische landen zich in meer of mindere mate achter Israël geschaard.
Een hachelijk partijtje koorddansen voor Saoedi-Arabië, dat zijn band met Iran moet zien te behouden en tegelijkertijd zijn strategische samenwerking met de Verenigde Staten probeert te intensiveren en ook de deur voor een normalisering van de betrekkingen met Israël op een kier wil houden. ‘De nationale belangen kunnen op relatief korte termijn tot ernstige onenigheid tussen de verschillende staten leiden, want de breuklijnen die tussen 2010 en 2018 bestonden zijn er nog steeds,’ aldus Hoessein Ibish. ‘De rust is dus broos en vermoedelijk van tijdelijke aard.’
+ There are no comments
Add yours