Werelderfgoedlijst

Wat staat er ook alweer op de Werelderfgoedlijst en wat levert een vermelding eigenlijk op?

De UNESCO Werelderfgoedlijst stamt uit 1972 en heeft als doel de uitzonderlijke waarde van cultureel en natuurlijk erfgoed, waar ook ter wereld, te erkennen en te beschermen. 

De lijst telt momenteel 1220 werelderfgoederen verspreid over 168 landen, bestaande uit 949 culturele sites, 231 natuurlijke sites en 40 gemengde sites die zowel culturele als natuurlijke waarden hebben, zoals het Great Barrier Reef in Australië, de binnenstad van Florence en de twintigste-eeuwse gebouwen van de Amerikaanse architect Frank Lloyd Wright.

Ieder jaar komen er vele aanvragen binnen. Alleen erfgoed dat voldoet aan alle tien de specifieke criteria – opgesteld om de ‘Uitzonderlijke Universele Waarde’ (OUV, Outstanding Universal Value) van een erfgoed te onderbouwen, komt in aanmerking. Daarnaast, en dat is een complexere eis, moet het ‘erfgoed volledig zijn en adequaat beheerd kunnen worden’. 

Belangen

Vaak heeft de initiatiefnemer belang bij de aandacht die zijn aanvraag oplevert voor het behoud van een bepaald cultureel erfgoed. Die kan belangrijk zijn in het krijgen van financiering, want ondanks een eventuele erkenning blijft de verantwoordelijkheid voor het erfgoed bij het land zelf liggen. 

De Machu Picchu, de Inca-stad uit de vijftiende eeuw die hoog in de Andes ligt behoort al enkele decennia tot het werelderfgoed, net als veel locaties die het glorieuze verleden van het Romeinse Rijk en het christendom vertegenwoordigen, zoals het Vaticaan, het Colosseum, het Pantheon, de Sixtijnse Kapel en de Basiliek van Sint-Jan van Lateranen. 

Er zijn ook veel aanvragen die niet worden gehonoreerd, vanwege uiteenlopende redenen. De Waddenzee heeft weliswaar een plaats op de Werelderfgoedlijst (natuurlijk erfgoed) maar werd afgewezen als cultureel erfgoed omdat de menselijke invloed op het landschap niet van grote betekenis is. De middeleeuwse Armeense stad Ani, op de grens met Turkije, had ook het nakijken. Hoewel van de ooit bloeiende handelsstad veel goed bewaard is gebleven, werd de status niet uitgeloofd vanwege politieke spanningen tussen Turkije en Armenië en omdat de site slecht werd beheerd. 

Het is vaker voorgekomen dat een keuze werd beïnvloed door politieke overwegingen en een lobby

Ook concentratiekamp Auschwitz staat op de lijst, maar het Poolse kamp Majdanek dan weer niet. UNESCO gaf de voorkeur aan één representatief kamp om de holocaust te herdenken. 

Uiteraard kleeft er aan de UNESCO-werelderfgoedlijst ook controverse. Er zijn verschillende belangen in het spel bij de keuzes die worden gemaakt. Het is vaker voorgekomen dat een keuze werd beïnvloed door politieke overwegingen en een lobby. 

Immaterieel cultureel erfgoed, oftewel bepaalde gebruiken, rituelen, muziek, dans en mondelinge tradities en traditionele ambachten worden weer op een andere lijst geplaatst. Daar staat bijvoorbeeld de Japanse theeceremonie op, diep geworteld in de Japanse cultuur en symbool voor gastvrijheid, harmonie en respect. Maar ook de Portugese melancholische fado, ebru, een traditionele Turkse kunstvorm van papiermarmering uit de Ottomaanse periode, die nog steeds wordt beoefend en gekoesterd in Turkije; de Franse gastronomie, een oud Inca-ritueel dat jaarlijks wordt gevierd in Cusco, Peru, ter ere van de zonnegod Inti, en het ‘praatje op straat’ in de Spaanse stad Algar. 

Opvallend is dat Europa en Noord-Amerika behoorlijk vaak voorkomen op de lijst, en Afrikaanse landen en Midden-Oosterse landen daarentegen nauwelijks. 

Keerzijde

Keerzijde van erkenning op de lijst is dat een opname weliswaar bezoekers en dus geld aantrekt voor het behoud van erfgoed, maar ook schade, vervuiling en verstoring van de lokale gemeenschappen met zich mee kan brengen door ‘vermuseumisering’. 

De duizenden cultuur- en natuurerfgoederen zijn weliswaar net als de items in het Guiness Book of Records een soort koffieautomatenonderwerp, maar een groot verschil is dat het bij UNESCO in de eerste plaats gaat om het behoud van die uitzonderlijke plekken voor de toekomst, terwijl de organisatie daar zelf niet in voorziet en het betreffende land er vaak niet de middelen toe heeft.