Studentenprotesten in Bangladesh mondde onlangs uit in het afzetten van premier Sheikh Hasina. Hoe kan het land ervoor zorgen dat de revolutie tot een duurzame democratie leidt?
Buiten de grenzen is exclusief voor abonnees. Heb je deze nieuwsbrief doorgestuurd gekregen en wil je blijven lezen? Neem dan een (proef)abonnement – tijdelijk al vanaf € 1,50 per maand – op 360 Magazine.
– Redacteur Joep Harmsen
Hoe zijn de protesten ontstaan in Bangladesh?
‘De ondergang van de schijnbaar meest onvermurwbare alleenheersers voltrekt zich vaak met een buitengewone snelheid. Dat geldt ook voor Sheikh Hasina van Bangladesh’, schrijft Financial Times over de afgezette premier. Hasina leidde de afgelopen vijftien jaar – en in de afgelopen 28 jaar in totaal twintig jaar – de regering van het Zuid-Aziatische land. Maar op 5 augustus, na weken van studentenprotesten – en hardhandig optreden van de veiligheidstroepen waarbij honderden doden vielen –, ontvluchtte ze haar woonplaats Dhaka per helikopter. Hoe kwam de val van ‘de IJzeren Dame’ van Bangladesh, zoals Nikkei Asia haar noemt, tot stand?
Studenten aan de universiteit van Dhaka begonnen begin juli te protesteren tegen een quotawet die bijna een derde van de overheidsbanen toekende aan de familieleden van mensen die vochten voor onafhankelijkheid in 1971. De kritiek was dat dit systeem vooral baantjes opleverde voor aanhangers van de partij van Hasina.
18 miljoen Bengalezen tussen de 15 en 24 jaar zijn werkloos, studeren niet en volgen ook geen andere opleiding
De bij aanvang vreedzame protesten escaleerden door het gewelddadige optreden van de regering. Door de verontwaardiging over het overheidsgeweld bleven de protesten doorgaan ondanks het feit dat het hooggerechtshof de quotawet nietig verklaarde. De antiregeringsbeweging in het Zuid-Aziatische land met ongeveer 170 miljoen inwoners trok mensen uit de hele samenleving aan – waaronder acteurs en muzikanten – en werd geleid door jonge Bengalezen, zoals The Guardian in een artikel over de demonstranten schrijft.
Een van de dieperliggende oorzaken van de onvrede onder studenten in Bangladesh is de massawerkloosheid. 18 miljoen Bengalezen tussen de 15 en 24 jaar zijn werkloos, studeren niet en volgen ook geen andere opleiding, bericht Le Monde. Aanvankelijk eisten de studenten gelijke kansen, maar in plaats van naar hen te luisteren, gooide de premier olie op het vuur. Sheikh Hasina noemde de demonstranten razakars, de ‘collaborateurs’ die tijdens de onafhankelijkheidsoorlog samenwerkten met Pakistan. Deze beledigingen gingen gepaard met brute repressie. Een video van de dood van Abu Sayed, een 25-jarige student, op 16 juli ging viral. Hij stond in zijn eentje voor de politie en opende zijn armen in een gebaar van verzet. Het eerste schot raakte hem in de borst en er volgden meer schoten. Volgens de VN zijn er sinds half juli meer dan 650 mensen omgekomen en volgens de interim-regering lopen 625 mensen kans hun gezichtsvermogen te verliezen omdat ze zijn geraakt door rubberen kogels.
Protesterende studenten vieren feest in Dhaka nadat bekend is dat premier Sheikh Hasina het land heeft ontvlucht. – © Abu Sufian Jewe / Middle East Images / ABACAPRESS.COM
De demonstranten vonden ook dat er een gebrek aan democratie was. Het militaire bewind van de jaren tachtig werd in 1991 weliswaar vervangen door een democratisch systeem waarin de Awami League van Hasina en de Bangladesh Nationalistische Partij (BNP) van haar rivaal Khaleda Zia elkaar afwisselden, maar beide partijen werden daarna in verband werden gebracht met corruptie en politiek geweld. Volgens Subho Basu, universitair hoofddocent geschiedenis en klassieke studies aan de McGill University en auteur van het boek Intimation of Revolution: Global Sixties and the Making of Banglades, vonden er sinds 2014 herhaaldelijk schijnverkiezingen plaats waarbij de ‘oppositie ofwel werd geboycot ofwel werd gereduceerd tot een kansloze minderheid’. ‘En dus werden de mensen ongeduldig,’ zegt Basu tegen The New Yorker.
‘Sheikh Hasina kon aan de macht blijven omdat ze aanzienlijke hoeveelheden buitenlands geld leende, voornamelijk van China, maar ook van Japan,’ vervolgt hij. ‘Dit heeft geleid tot grote infrastructuurprojecten en economische groei – ondanks plundering en massale corruptie – maar onlangs werd de inflatie een zeer belangrijk probleem en daalde het groeitempo. Dat was de achtergrond waartegen de huidige studentenopstand plaatsvond.’
Wie zitten er in de interim-regering?
’De katalysator voor de omverwerping van Sheikh Hasina was het besluit van de veiligheidstroepen om niet verder te schieten op de demonstranten’, schrijft Financial Times. ‘De steun van het leger was lange tijd van vitaal belang geweest voor haar bewind.’ De gesprekken over het vormen van een interim-regering hebben dan ook plaatsgevonden onder leiding van legerleider Waker-uz-Zaman en president Mohammed Shahabuddin – het presidentschap is voornamelijk een symbolische functie in Bangladesh. Naast het leger namen ook organisatoren van de studentenprotesten die Hasina van de macht hielpen verdrijven, prominente mensen uit het zakenleven en leden van het maatschappelijk middenveld deel aan de gesprekken.
Zij kondigden al op 7 augustus aan dat Muhammad Yunus werd aangesteld om de interim-regering te leiden. ‘Yunus , bekend als de “bankier van de allerarmsten” en al lange tijd criticus van de afgezette Sheikh Hasina, zal optreden als waarnemend premier totdat er nieuwe verkiezingen worden gehouden’, schrijft The Guardian in een profiel. Volgens de Britse krant schoven de studentenleiders die de protesten organiseerden Yunus naar voren als premier. Yunus was op dat moment in Parijs, waar hij de organisatie van de Olympische Spelen adviseerde.
Yunus, politiek tegenstander van Hasina, noemde haar aftreden de ‘tweede bevrijdingsdag’ van het land
De 84-jarige Yunus is een bekend criticus en politiek tegenstander van Hasina. Hij noemde haar aftreden de ‘tweede bevrijdingsdag’ van het land (de eerste is de onafhankelijkheid van Pakistan). Hasina noemde hem op haar beurt ooit een ‘bloedzuiger’. In januari werd Yunus veroordeeld voor het overtreden van de arbeidswetgeving in Bangladesh in een proces dat door zijn aanhangers als politiek gemotiveerd werd geschetst. Yunus, econoom en bankier van beroep, kreeg in 2006 de Nobelprijs voor de Vrede voor zijn pionierswerk op het gebied van microkrediet om verarmde mensen, vooral vrouwen, te helpen. Hij heeft miljoenen mensen uit de armoede gehaald.
Op 8 augustus werden Yunus en zijn kabinetsploeg beëdigd, bestaande uit ministers afkomstig uit het maatschappelijk middenveld, inclusief twee studentenleiders. Nahid Islam, een van de studenten die nu kabinetslid is, zei tegen The New York Times dat hij onder het bewind van Hasina geblinddoekt en gemarteld is door veiligheidstroepen. ‘De portefeuille van Islam riekt naar gerechtigheid – hij heeft de leiding over het ministerie van Informatietechnologie, terwijl Hasina het internet had afgesloten om te proberen de beweging de pas af te snijden’, schrijft de Amerikaanse krant.
Sheikh Hasina bij een bezoek op 22 juni aan de Indiase premier Narendra Modi. Na haar afzetting vluchtte Hasina naar India. © Kantoor van de minister-President van India / Wikimedia Commons
Asif Mahmud, de andere studentenleider die zitting neemt in de interim-regering, is met 26 jaar het jongste kabinetslid; hij leidt het ministerie van Sport en Jeugd. Le Monde interviewde hem kort na zijn aantreden: ‘Een paar dagen eerder ging deze student taalkunde samen met honderdduizenden van zijn medeburgers de straat op in Dhaka om het aftreden te eisen van premier Sheikh Hasina.’ Tegen de Franse krant vertelde Mahmud: ‘We willen de natie opnieuw opbouwen door onrecht te bestrijden. (…) De regering van Sheikh Hasina moest weg en het fascistische systeem moest worden afgeschaft.’
In de regering zitten ook een hindoe en een vertegenwoordiger van de Chakma-gemeenschap, een minderheid uit de regio Chittagong Hill Tracts, evenals mensenrechten- en vrouwenrechtenactivisten.
Kan Bangladesh het pad van de democratie inslaan?
In een ingezonden stuk in The New York Times schrijft de Bengalees-Britse schrijver Tahmima Anam dat ze hoopvol is over de machtswisseling in Bangladesh, maar vreest dat fouten uit het verleden worden herhaald. ‘Er is nooit een gezonde relatie geweest tussen de mensen die aan de macht zijn en degenen die zich tegen hen verzetten. Partij werd altijd boven land geplaatst. Dit is een vloek geweest, waardoor solide democratische instellingen niet tot bloei konden komen in Bangladesh en waardoor onze politiek verdeeld en haatdragend was en doorspekt met geweld en tegengeweld.’
Anam legt uit waarom ze desalniettemin hoopvol is: ‘De taferelen in Bangladesh zijn opwindend en inspirerend. Nadat ze hun kameraden gedood zagen worden, hebben bevlogen universiteitsstudenten letterlijk de straten heroverd, het verkeer geregeld, trottoirs schoongemaakt en prachtige muurschilderingen gemaakt. Ze vertegenwoordigen een politieke beweging die iets nieuws en anders biedt dan de twee partijen die de afgelopen drieënvijftig jaar de macht hebben gemonopoliseerd. Hun eisen gaan over rechtvaardigheid en het beëindigen van corruptie en dynastieke politiek. Overal waar je kijkt, gloort hoop.’
‘Het voelt goed dat we eindelijk opgeleide mensen hebben die onze regering leiden’
Veel studenten zijn evenenees hoopvol over de machtswisseling. Zo vertelt de negentienjarige student Zahin Ferdous aan The Guardian: ‘Het voelt goed dat we eindelijk opgeleide mensen hebben die onze regering leiden.’ Sommige studenten vrezen echter dat bij nieuwe verkiezingen de BNP, de voormalige oppositiepartij die ook wordt geassocieerd met corruptie en geweld, de grootste zou worden. ‘We hebben dit regime verdreven en zullen dat opnieuw doen als de nieuwe leiders niet aan onze verwachtingen voldoen. Ik hoop dat toekomstige partijen in gesprek zullen gaan met studenten en het maatschappelijk middenveld om te voorkomen dat fouten uit het verleden worden herhaald,’ zegt de vijfentwintigjarige student Tamanna Islam tegen de Britse krant.
Anam is daarnaast bang dat nieuwe leiders zich niet in bedwang kunnen houden: ‘Sinds de interim-regering de macht heeft overgenomen, zijn Awami League-politici, voormalige ministers en rechters, geleerden, advocaten en zelfs journalisten die de kant van het oude regime kozen, gearresteerd en aangeklaagd voor moord. Het lijdt geen twijfel dat er misdaden zijn gepleegd in naam van de regering van Hasina. Deze moeten eerlijk en volgens de wet worden berecht.’
Bankier en econoom Muhammad Yunus ontving in 2006 de Nobelprijs voor de Vrede. Voordat hij gevraagd werd om de interim-regering van Bangladesh te leiden was hij al een uitgesproken criticus van Hasina en werd hij door haar regime vervolgd. – © University of Salford Press Office / Wikimedia Commons
The Guardian bericht over geweld sinds de machtswisseling: ‘Het politieke geweld dat de Bengaalse politiek lange tijd heeft geteisterd, keerde onmiddellijk terug na het aftreden van Hasina, en bracht de demonstranten nog eens in herinnering waarom ze zo graag wilden breken met het oude systeem.’ Tevens hebben er aanvallen plaatsgevonden op de hindoeminderheid in het land.
Anam sluit af met een hoopvolle opdracht: ‘Bengalezen hebben de kans om een einde te maken aan de giftige politieke cultuur die hun land ervan heeft weerhouden zijn volledige potentieel te verwezenlijken en om een nieuw verhaal te schrijven – een verhaal dat vasthoudt aan het verleden en tegelijkertijd naar de toekomst kijkt.’
‘De volgende prioriteit van Yunus is om de politiek van Bangladesh nieuw leven in te blazen’
Ook The Economist heeft een aanbeveling voor Bangladesh en zijn nieuwe premier: ‘De volgende prioriteit van Yunus is om de politiek van Bangladesh nieuw leven in te blazen. Daarvoor volstaan nieuwe verkiezingen niet. De rechtbanken en andere democratische instellingen van het land moeten worden hersteld. De invloed van politieke partijen op universiteiten – lange tijd een bron van onrust – moet worden ingeperkt. En nieuwe politieke krachten moeten tijd en ruimte krijgen om zich te organiseren. Zonder deze stappen zouden nieuwe verkiezingen gemakkelijk in de kaart kunnen spelen van islamistische groeperingen of een gehergroepeerde BNP, die ook te lijden heeft onder corruptie.’
Het is vooralsnog onzeker wanneer er nieuwe verkiezingen zullen worden gehouden. ‘Het tijdspad voor de volgende verkiezingen moet nog worden vastgesteld. Eerder nam een waarnemende regering gedurende ongeveer twee jaar het roer over terwijl er intense conflicten tussen de partijen woedden en het wantrouwen van het publiek ten opzichte van politici hoogtij vierde’, schrijft Nikkei Asia.
+ There are no comments
Add yours