Is het mogelijk om een ​​kunstwerk los te zien van het (wan)gedrag van de kunstenaar?

De manier waarop we naar een roman, film, muziekstuk of schilderij kijken, wordt vaak aangetast door onthullingen over het privéleven van de maker. Heeft kunst op zichzelf waarde of moeten we rekening houden met de moraal van de persoon die een werk heeft gemaakt? Twee Spaanse schrijvers gaan met elkaar in debat.

‘Wij kunstenaars zijn ons werk, of we het leuk vinden of niet’ 

Een commentaar van Alejandro Palomas, schrijver van het boek Esto no se dice

‘Is het goed om de kunstenaars te scheiden van zijn werk of is dat wat de hand creëert het verlengstuk van de hand zelf, en dus van het bloed dat zijn creatie voedt?’ Over die vraag blijft schrijver Alejandro Palomas maar nadenken. 

In een artikel in de Spaanse krant El País vertelt hij over een goede vriend van hem die werkte onder leiding van een zeer ‘bewonderde en gerespecteerde’ theaterregisseur. ‘Ik was er nauw bij betrokken en was bij een aantal repetities aanwezig. Ik zag hoe het theater in een hel veranderde onder leiding van een persoon die regisseerde door zijn acteurs en zijn team te straffen en te vernederen’, schrijft Palomas. ‘Vanaf het moment dat ze de zaal binnenkwam, was de spanning om te snijden.’ 

Palomas vertelt hoe iedereen in het theater bang was voor de woedeuitbarstingen en stemmingswisselingen van de regisseur. Maar toen het stuk even later in de theaters verscheen, was het een doorslaand succes. ‘Bijna niemand weet van het slijk en het menselijk lijden waarop het genie van de voorstelling rust.’  

‘Kunst kan niet gescheiden worden van degenen die het maken’

‘Tot op de dag van vandaag ben ik de enige in mijn omgeving die het stuk niet gezien heeft en het ook niet wil zien,’ vervolgt de auteur. ‘Aan de ene kant zegt mijn hoofd me dat de privé-informatie die ik over de regisseur heb mijn plezier in het werk niet in de weg mag staan, aan de andere kant is mijn hart nog steeds doordrongen van wat ik voelde toen ik haar zag opbloeien onder haar beledigingen, spot en mishandeling, en die wond houdt vandaag de dag nog steeds aan.’ 

En dus stelt Palomas zichzelf de vraag: ‘Betekent applaudisseren voor het werk van een artiest zoals zij dat je de artiest waardeert of alleen het werk? Kunnen we het creatieve proces loskoppelen van het resultaat? En zouden we dat moeten doen?’ 

Palomas stelt dat we maker en creatie niet los van elkaar kunnen zien. ‘Wij kunstenaars zijn wat we doen. Wij zijn ons werk, of we het leuk vinden of niet, of we het willen of niet. Er is geen keuze. Wij zijn wat we delen met degenen die ons lezen, met degenen die naar ons komen kijken in het theater, die genieten van onze concerten. En ik wou dat het niet zo was, maar kunst kan niet gescheiden worden van degenen die het maken.’ 

‘We kunnen kunstenaars beoordelen op hun werk, niet op hun leven’ 

Een commentaar van Carmen Domingo, schrijver van het boek ‘Cancelado’ 

‘Beoordelen we de kunstenaar met de ogen van de tijd waarin hij leefde of met de ogen van vandaag? Moeten we werken – meesterwerken – ongeldig verklaren omdat de auteur een verachtelijk wezen is? Met andere woorden, kan het werk van een kunstenaar worden verboden op basis van zijn leven?’ Die vragen stelt auteur Carmen Domingo in hetzelfde artikel in El País. 

‘Dat een kunstenaar en diens werk nauw met elkaar verbonden zijn, betekent niet dat we kunstenaars kunnen beoordelen op hun leven,’ stelt Domingo. ‘Het idee van een creatieve wereld die door louter “goede mensen” is opgebouwd is niet alleen naïef, maar, zou ik zeggen, zelfs schadelijk voor de creatie. Ethiek is, net als ideologie, geen garantie voor esthetische kwaliteit. Het spreekt voor zich dat we anders een wereld vol genieën zouden hebben.’  

Domingo vraagt zich vervolgens af of we het werk dan volledig moeten loskoppelen van de maker. ‘Voelen we ons ongemakkelijk als we het werk waarderen van iemand die geheel andere denkbeelden heeft dan wij? Zouden we in een betere wereld leven als we niet van Guernica [van Picasso] zouden genieten?’ Als we dat kunstwerk zouden loskoppelen van de maker, zouden we het misschien niet eens begrijpen, stelt Domingo. ‘Juist door kennis ervan kunnen we onder ogen zien dat de wereld in die tijd racistisch, antisemitisch of seksistisch was, en dat iedereen dat heel gewoon vond.’ 

‘Censuur en cancellen lossen noch geweld, noch machismo, noch antisemitisme, noch racisme, noch pedofilie op’

Vandaag de dag kijken we daar met andere ogen naar. ‘Maar censuur en cancellen lossen noch geweld, noch machismo, noch antisemitisme, noch racisme, noch pedofilie op,’ gaat Domingo verder. ‘Laten we accepteren dat de identificatie van het werk met de auteur nooit volledig is (soms is men van plan om het ene te doen en doet men uiteindelijk iets anders, of men wil een idee overbrengen maar dat wordt heel anders geïnterpreteerd). Misschien is het het verstandigst om de geschiedenis van elk van de kunstenaars te leren kennen en te aanvaarden en met die kennis zonder meer van het werk te genieten.’ 

‘Laten we aanvaarden dat John Lennon zijn vrouw sloeg, dat Lou Reed werd beschuldigd van antisemitisme en racisme, dat Picasso een allesbehalve voorbeeldige partner was voor zijn vrouwen, dat Hemingway niet het beste gezelschap was tijdens een avondje uit en dat Alain Delon homofoob en seksistisch was. En laten we vanaf dat punt genieten van de werken die op de een of andere manier hebben bijgedragen aan de vooruitgang van de mensheid. Ik zal in ieder geval blijven genieten van een schilderij van Picasso, een roman van Hemingway en een film van Delon’, sluit Domingo haar commentaar af.