Donald Tusk gaat achter zijn politieke vijanden aan

De nieuwe Poolse regering zet aanklagers en speciale commissies in om haar voorgangers ter verantwoording te roepen.

De partij Recht en Rechtvaardigheid (PiS), ooit oppermachtig in Polen, ligt onder vuur. Premier Donald Tusk en zijn ministers dringen er in hun campagne op aan om PiS verantwoordelijk te houden voor de – volgens hen – corrupte praktijken tijdens de acht jaar dat de populistische partij (tot afgelopen december) aan de macht was. Verschillende parlementsleden van PiS en leden van de kleinere extreemrechtse coalitiepartner Soeverein Polen hangen mogelijk rechtszaken en gevangenisstraffen boven het hoofd. Dat zal hen mogelijk verzwakken in de aanloop naar de cruciale presidentsverkiezingen van volgend jaar.

Die presidentsverkiezingen bieden voor PiS de beste kans om te voorkomen dat Tusk de macht consolideert. Een PiS-president kan, zoals zittend president Andrzej Duda heeft gedaan, de agenda van Tusk dwarsbomen, omdat de premier geen parlementaire meerderheid heeft die groot genoeg is om presidentiële veto’s te herroepen.

Tusk heeft nogal wat kritiek gekregen voor zijn niet-aflatende aandacht voor PiS. Tegenstanders menen dat die ten koste gaat van ambitieuze overheidsprojecten en andere zaken zoals de verdubbeling van het belastingvrije inkomen. Maar niets wijst erop dat de premier zal terugkomen op zijn verkiezingsbelofte om alle misdaden van de vorige regering te vervolgen – iets wat een zeldzaamheid is in Polen. Vorige maand maakte Tusk zijn voorgangers nog uit voor ‘dieven, schurken, mensen zonder geweten, die Polen zo lang hebben beroofd’, waaraan hij toevoegde: ‘Dit is een van de vier toezeggingen die ik heb gedaan: we zullen het kwaad ter verantwoording roepen. Wil je het sneller? Dan doen we het sneller.’

Vermeende wandaden

De lijst van vermeende wandaden is lang. De nieuwe regering beschuldigt de oude van het verspillen van enorme hoeveelheden geld aan een project voor een enorme nieuwe luchthaven in Centraal-Polen, van wanbeheer bij raffinaderij PKN-Orlen en andere door de overheid beheerde bedrijven, misbruik van de publieke omroep door die te veranderen in een propagandakanaal voor PiS, de aanschaf van spyware om politieke tegenstanders mee op te sporen, het toekennen van hoge functies bij overheid en staatsbedrijven aan loyalisten en het gebruik van overheidsfinanciën als politiek smeergeld.

‘Het gaat om heel veel zaken, en die vereisen een buitengewone vastberadenheid van de aanklagers, maar ook grote aandacht voor details,’ zei minister van Justitie en hoofdaanklager Adam Bodnar. Hij voegde eraan toe: ‘Verantwoording afleggen voor de misstanden van de vorige regering mag geen propagandamechanisme worden, het moet degelijk juridisch werk zijn.’

De oppositie houdt vol dat Tusk en diens regering een heksenjacht op hen hebben geopend. ‘We doen een beroep op alle mensen van goede wil om zich in te zetten voor de verdediging van deze vervolgde mensen, die in opdracht van Tusk en Bodnar op brute wijze worden aangepakt,’ zei Michał Woś, parlementslid van Soeverein Polen, op een persconferentie. Woś werd vorige maand ontdaan van zijn parlementaire immuniteit, na beschuldigingen dat hij betrokken zou zijn geweest bij de aankoop van Pegasus-spyware. Volgens de regering werd die onrechtmatig aangeschaft en vervolgens gebruikt om politici van de oppositie mee te bespioneren.

De parlementaire meerderheid onder leiding van Tusk zal ook bij Marcin Romanowski, parlementslid van Soeverein Polen en voormalig onderminister van Justitie, overgaan tot opheffing van diens immuniteit. Romanowski wordt ervan beschuldigd betrokken te zijn geweest bij het vermeende misbruik van het Justitiefonds; deze speciale pot met geld in beheer van de minister van Justitie was bedoeld om slachtoffers van misdrijven te helpen, maar werd volgens de aanklagers gebruikt voor politieke doeleinden. Tusk zei deze week dat er meer dan 112 miljoen zloty (26 miljoen euro) uit het fonds is gestolen. Volgens de aanklager zou de omvang van het misbruik zelfs nog veel groter kunnen zijn, en loopt de schade op tot misschien wel 400 miljoen zloty.

Het schandaal rond het Justitiefonds zou topfiguren van de PiS-regering kunnen raken, onder wie voormalig minister van Justitie Zbigniew Ziobro, de leider van Soeverein Polen, en PiS-voorzitter Jarosław Kaczyński. De krant Gazeta Wyborcza meldde vorige week dat Kaczyński kort voor de parlementsverkiezingen van 2019 een brief aan Ziobro had gestuurd waarin hij hem waarschuwde zich te onthouden van het gebruik van het fonds voor politieke doeleinden, omdat dit zijn weerslag zou kunnen hebben op beide partijen. Die brief werd blijkbaar genegeerd tijdens de campagne die de tweepartijencoalitie uiteindelijk zou winnen.

De brief

Ziobro, die behandeld wordt voor kanker en amper in het openbaar verschijnt, vertelde de nieuwssite Interia dat hij ‘zich niet kan herinneren de brief te hebben ontvangen’. ‘Zoals ik het begrijp baseerde Jarosław Kaczyński zich in de brief op berichten in de media. Hij gaf aan dat hij, als deze berichten waar waren, bepaalde acties verwachtte,’ aldus Ziobro.

Kaczyński zei dat hij zich de brief niet herinnerde, maar dat het mogelijk was dat hij was verstuurd; dat zou volgens hem een manier zijn geweest om Ziobro – die ook de functie van procureur-generaal vervulde – op de hoogte te stellen van mogelijke problemen met het geld van het Justitiefonds. ‘Ik heb de brief gericht aan de geschiktste persoon in deze zaak,’ zei Kaczyński tijdens een persbriefing. ‘We hebben geen wet overtreden, het is geregeld en de zaak is… beoordeeld,’ voegde hij eraan toe.

Gezien het feit dat de campagnes van PiS en Soeverein Polen in 2019 en 2023 uit dezelfde pot werden gefinancierd, zouden de verkiezingsautoriteiten in het geval van illegale financiering hun staatssubsidie van ruim 25 miljoen zloty per jaar kunnen intrekken. Beide partijen kunnen ook worden veroordeeld tot het terugbetalen van al het geld dat ze in de periode 2019-2023 hebben ontvangen. Dat zou hun vermogen om effectief campagne te voeren bij de komende verkiezingen ernstig beperken.

Fanatici

PiS en haar bondgenoten sluiten de gelederen over de beschuldigingen van misstanden en hebben de tijdelijke arrestatie van Michał Olszewski, een rooms-katholieke priester, aangegrepen om de regering af te schilderen als een stel wraakzuchtige fanatici. Olszewski werd gearresteerd na beschuldigingen dat een stichting die hij leidde een subsidie van 100 miljoen zloty had ontvangen van het Justitiefonds, en dat een deel van dat geld later verdampt zou zijn. Zijn medestanders beweren dat hij in de gevangenis is mishandeld en gemarteld, een beschuldiging die het ministerie van Justitie overigens ten stelligste ontkent. ‘We zijn geschokt door de informatie die we hebben ontvangen over de omstandigheden van de arrestatie en detentie van pater Olszewski,’ zei PiS-parlementslid Michał Wójcik. Andere parlementsleden beschuldigden de nieuwe regering van het voeren van ‘politieke processen’ tegen haar vijanden.

Een belangrijke inspanning van de regering-Tusk is het ongedaan maken van de justitiële hervormingen van PiS. Die brachten Warschau in conflict met de Europese Commissie, die zei dat Polen tornde aan de democratische principes van de Europese Unie door de rechterlijke onafhankelijkheid te ondermijnen. Bodnar werkt aan het herstel van de onafhankelijkheid en onpartijdigheid van de rechtbanken.

Vorige week deden aanklagers, agenten van de contraspionage en de politie een inval in het kantoor van de Nationale Raad van de Rechterlijke Macht, een orgaan dat rechters benoemt. Ze namen documenten in beslag die verband houden met disciplinaire procedures tegen rechters die zich hadden verzet tegen hervormingen van de rechterlijke macht door PiS. Deze inval werd door PiS-gezinde media afgedaan als een aanval van de ‘wraakcoalitie’ om haar politieke rivalen te benadelen. Bodnar heeft een speciale raad ingesteld die de betrokkenheid van rechters bij de door PiS beïnvloede rechterlijke raad moet gaan onderzoeken.

Ondertussen heeft PiS zijn aanhangers opgeroepen om buiten voor het parlement te komen protesteren. ‘De schending van de rechtsstaat is momenteel helaas aan de orde van de dag,’ zei de partij. Dat is dezelfde beschuldiging die PiS naar haar hoofd kreeg tijdens de acht jaar dat de partij aan de macht was.