Golfstaten ambitieus in mondiale strijdom mineralen 

Nikkel, bauxiet, lithium: de Verenigde Arabische Emiraten en Saoedi-Arabië willen een stempel drukken op de distributie van grondstoffen die onmisbaar zijn voor de energietransitie, door steeds meer akkoorden te sluiten met producerende landen.

Na China en de westerse landen is het nu de beurt aan de Golfstaten om zich te mengen in de mondiale strijd om strategische mineralen die onmisbaar zijn voor de energietransitie. In december 2023 hebben de Verenigde Arabische Emiraten via de onderneming International Resources Holding, eigendom van hun nationale veiligheidsadviseur Tahnoon bin Zayed al Nahyan, voor 1,1 miljard dollar een aandeel van 51 procent verworven in de Zambiaanse Mopani-kopermijn.

Saoedi-Arabië heeft in 2023 de Manara Minerals Investment Company opgericht, die over een oorlogskas van 15 miljard dollar beschikt om zich van buitenlandse energiebronnen te verzekeren. Zes maanden later nam dit nieuwe investeringsfonds voor 2,6 miljard dollar een aandeel van 10 procent in een dochterbedrijf van de Braziliaanse mijngigant Vale, dat gespecialiseerd is in strategische mineralen.

Manara heeft ook interesse om voor 7 miljard dollar deel te nemen in een van de grootste koper- en goudreserves ter wereld, gelegen in Reko Diq, in het zuidwesten van Pakistan.

Er wordt ook een diplomatiek offensief ontketend. Saoedi-Arabië heeft afgelopen januari samenwerkingscontracten voor mijnexploratie getekend met de Democratische Republiek Congo, Egypte, Rusland en Marokko. Ook heeft een delegatie Argentinië bezocht, dat over een grote lithiumreserve beschikt, en zal een andere zich binnenkort naar Chili begeven.

‘Controle over de aanvoer van zeldzame metalen dient zowel geopolitieke als economische doelen’

De Golfstaten, die volledig afhankelijk zijn van de export van koolwaterstof, maken van strategische mineralen een van de pijlers van hun economische diversificatie, zoals ook Saoedi-Arabië heeft gedaan met zijn plan Saudi Vision 2030. ‘Controle over de aanvoer van zeldzame metalen dient zowel geopolitieke als economische doelen,’ analyseert Thomas Scureld, econoom bij het Natural Resources Governance Institute in New York.

Om te beginnen voor de productie van elektrische voertuigen. Riyad heeft afgelopen maart een miljard dollar gestoken in de Chinese EV-fabrikant Lucid Motors en samen met de Taiwanese computeronderdelenfabrikant Foxconn een eigen merk gelanceerd, onder de naam Ceer.

Het Saoedische koninkrijk, dat grote vliegtuigorders heeft geplaatst voor zijn nieuwe luchtvaartmaatschappij Riyad Air, wil ook een plek veroveren in de luchtvaartindustrie middels de levering van onderdelen van aluminium en titanium. Deze mineralen zijn van strategisch belang voor de Saoedische defensie-industrie omdat ze ook geschikt zijn voor het vervaardigen van landingsgestellen voor gevechtsvliegtuigen en van munitie en raketgeleidingssystemen.

De Verenigde Staten voelen zich allerminst bedreigd door de komst van deze nieuwe spelers; ze verwelkomen ze juist aangezien ze de dominante positie van China ondermijnen. De Aziatische grootmacht heeft respectievelijk 74, 67, 84 en 52 procent van de raffinage van kobalt, lithium, nikkel en grafiet in handen, grondstoffen die worden gebruikt bij de fabricage van lithium-ionbatterijen.

Krachten bundelen

‘We moeten samen met onze bondgenoten en vrienden investeren in een gegarandeerde en gediversifieerde mondiale aanvoer,’ verklaarde Amos Hochstein, Witte Huis-adviseur op het gebied van energievraagstukken, afgelopen januari in Riyad. ‘Talrijke bondgenoten en partners zullen hun krachten moeten bundelen om de invloed van China te beteugelen, vooral op het gebied van raffinage,’ zegt Gracelin Baskara, verantwoordelijk voor het kritische mineralenprogramma van de Amerikaanse denktank Center for Strategic and International Studies.

De olieproducerende landen zoeken in mineralen een nieuwe manier om hun mondiale positie te beschermen en proberen om die reden hun imago te veranderen. Zo heeft Saoedi-Arabië van zijn Future Minerals Forum een onontkoombare ontmoetingsplaats voor de sector gemaakt. Deze jaarlijkse bijeenkomst, bijgenaamd ‘het Mekka van de mijnindustrie’, heeft tijdens haar derde editie afgelopen januari 26.000 deelnemers uit 145 landen ontvangen, tegen maar 4700 drie jaar eerder, in 2021.

Met behulp van de Britse organisatie Wood Mackenzie heeft het Forum ook het idee van een ‘superregio’ voor strategische mineralen bedacht, waarin het zelf een cruciale rol vervult. Een regio die Afrika, het Midden-Oosten en Zuid- en Centraal-Azië omvat, zou tegenwicht bieden aan China zonder tegen de westerse belangen in te druisen. Deze ‘superregio’ is zowel rijk aan mineralen, dankzij de reserves in Afrika en Centraal-Azië, als in staat om die tot metalen te verwerken, waarbij ze gebruik kan maken van de investeringen en de overvloedige en goedkope energie uit de Golfstaten. Ze concentreert zich vooral op India en het Midden-Oosten, die goed zijn voor een steeds groter deel van de mondiale vraag. De Golfstaten willen op hun beurt hun overvloedige reserve koolwaterstof en hun centrale geografische positie benutten door zich te specialiseren in de energieslurpende raffinage van mineralen.

‘De financiering door de Golfstaten wordt als neutraal beschouwd en dwingt niet tot een keuze tussen de VS en China’

Hoewel de op een na grootste olieproducent ter wereld zelf een bodem heeft die rijk is aan koper, goud, nikkel, bauxiet, lithium en mangaan, waarvan de totale waarde op 2500 miljard dollar wordt geschat, wil men ook investeren in winning in het buitenland. ‘Die investeringen zijn des te waardevoller nu veel westerse ondernemingen zich terugtrekken uit mijnbouwprojecten vanwege de daling van de koersen,’ constateert Gracelin Baskara. Dat de prijsdaling van lithium, kobalt of nikkel ze niet afschrikt komt doordat ‘de Golfstaten niet geïnteresseerd zijn in winst, maar in het veiligstellen van hun aanvoer’, voegt Thomas Scureld eraan toe.

Afrika, dat over driekwart van de mondiale mangaan-, chromiet- (een natuurlijke verbinding van ijzer en chroom) en platinareserves beschikt, heeft een grote aantrekkingskracht op de Golfstaten. In november 2023 heeft Riyad het eerste economische forum georganiseerd dat gewijd was aan Afrika, waarbij bijna vijfhonderd miljoen euro aan infrastructurele investeringen is toegezegd. Een welkome financiële injectie, nu Beijing zijn investeringen in de ‘nieuwe zijderoutes’ gevoelig heeft teruggeschroefd en de westerse landen het mes zetten in hun ontwikkelingshulp. ‘Ze dragen ook bij aan de ontwikkeling door te investeren in landbouw, toerisme en energie,’ zegt Scureld. Zo zal Mozambique, waar de bodem barstensvol grafiet zit, 158 miljoen dollar aan Saoedische investeringen ontvangen voor de bouw van ziekenhuizen en de aanleg van stuwmeren. ‘De financiering door de Golfstaten wordt als neutraal beschouwd en dwingt niet tot een keuze tussen de Verenigde Staten en China,’ zegt Emmanuel Hance, econoom bij het Franse onderzoeksinstituut IFP Energies nouvelles. Dankzij deze vinger in de pap van de strategische mineralen zijn de grote olieproducerende landen bezig een andere krachttoer te volbrengen, namelijk om onontkoombare spelers in de energietransitie en de strijd tegen klimaatverandering te worden.