Lucide dromen dromen

Veel mensen proberen hun dromen te sturen om nachtmerries te kunnen bestrijden, of om in hun slaap iets leuks te beleven. Psycholoog en droom­expert Michael Schredl legt uit hoe dat werkt.

U bent een van ‘s werelds meest gerenommeerde wetenschappers die zich met droomonderzoek bezighouden. Hoe weet ik zeker dat dit videointerview geen droom is? 

Schredl: Iets zeker weten is altijd een kwestie van perspectief. Dromen kun je relatief gemakkelijk onderscheiden van de realiteit, omdat je in een droom dingen kunt doen die niet passen binnen de natuurkundige wetten van die werkelijkheid. We noemen dat lucide dromen. 

Wat verstaat u daaronder? 

In zulke dromen weet je dat je droomt en kun je beslissen wat je doet. Geoefende lucide dromers kunnen in hun droom bijvoorbeeld opstijgen en vliegen. Mijn favoriete activiteit was door muren heen te lopen, dat vond ik het leukst.

Als je zeker wilt weten dat je niet droomt, helpt het dan om jezelf te knijpen?

Jezelf knijpen is geen goede realitycheck. Dat is uitgezocht door een groep Amerikaanse onderzoekers. Als je jezelf in een lucide droom knijpt, kan het zijn dat je verwacht dat het pijn doet. En dan doet het inderdaad pijn. 

Kan iedereen lucide dromen? 

Hoe vaak lucide dromen voorkomen, varieert nogal. Uit een representatief onderzoek in Duitsland blijkt dat ongeveer de helft van de mensen minstens één keer een lucide droom heeft gehad. Weinig mensen maken dat vaker mee. Er bestaan verschillende technieken om lucide dromen op te wekken. De eenvoudigste techniek is een reality check: vraag jezelf overdag meermaals af of je droomt of wakker bent. 

Er zijn aanwijzingen dat een positieve lucide droom de dag erna een positief effect heeft

Hebben we ook baat bij zulke dromen als we wakker zijn? 

Er is onderzocht of iemand in lucide dromen vaardigheden kan oefenen, een beetje zoals sporters doen met mentale trainingen terwijl ze wakker zijn. Er zijn wat data die erop wijzen dat dat mogelijk is. Sommige mensen gebruiken lucide dromen voor de behandeling van nachtmerries of gewoon voor de lol. Er zijn aanwijzingen dat een positieve lucide droom de dag erna een positief effect heeft. 

Dus eigenlijk is het een soort droomoptimalisatie? 

Ik vergelijk het graag met meditatie. Lucide dromen maakt bewustzijnsverruiming mogelijk zonder gebruik te maken van van buitenaf toegediende stoffen. Mensen vragen vaak of lucide dromen bijwerkingen heeft, maar tot nu toe hebben we die niet gevonden, ook niet wat de kwaliteit van de slaap betreft. In één onderzoek waren er zelfs aanwijzingen dat de deelnemers zich na een lucide droom veel beter voelden.

Kun je door ontspanningstechnieken of een positieve basishouding je dromen in positieve zin vormgeven? 

Er bestaat een sterke correlatie tussen een positieve dag en positieve dromen. Ook als je overdag gestrest bent, wordt dat vaak weerspiegeld in je dromen. Het is dus niet zo eenvoudig om ’s nachts bewust mooie dromen te creëren als je een stressvolle dag hebt gehad. 

Hoe gaat u zelf met verontrustende dromen om? 

Als volwassene heb ik wel eens wat heftigere dromen gehad. Maar echte nachtmerries zijn na mijn kindertijd niet teruggekomen. We spreken van een nachtmerrie als de negatieve emoties zo sterk zijn dat je er zelfs wakker van wordt. Sommige mensen beleven ’s nachts hele horrorfilms. Voor die mensen hebben we in ons slaaplaboratorium in Mannheim een speciaal nachtmerriespreekuur. Want akelige dromen wegduwen helpt niet. Als je probeert om iets in je hoofd weg te duwen, komt het alleen maar sterker terug.

Droom je bijvoorbeeld dat je in een afgrond valt, stel je dan voor dat beneden de brandweer klaar staat met een vangnet

Wat adviseert u deze mensen? 

Er bestaat een heel eenvoudige therapie om van je demonen af te komen: imagery rehearsal therapy. Daarbij worden terwijl je wakker bent oplossingen gezocht voor de benauwende situatie in je dromen. Droom je bijvoorbeeld dat je in een afgrond valt, stel je dan voor dat beneden de brandweer klaar staat met een mooi kleurig vangnet. Vriendelijke brandweermannen helpen je er weer uit en bieden je een kop thee aan. Je voelt je meteen stukken beter. Daarna moet je veertien dagen lang elke dag vijf minuten aan die oplossing denken. Deze techniek werkt niet bij iedereen, maar wel bij zeker 80 tot 85 procent. 

Hebben kinderen daar ook iets aan? 

Ja, maar een kind laten we een oplossing tekenen. Het monster draagt misschien rolschaatsen, maar het blijkt er niet mee te kunnen schaatsen en valt op de grond. Heel kleine kinderen kunnen tijdens een nachtmerrie alleen mama of papa roepen. Uit onderzoek blijkt dat de frequentie van nachtmerries meestal afneemt als kinderen een jaar of tien zijn. Dan hebben ze al wat beter met hun angsten leren omgaan. 

Welke invloed heeft socialisatie op onze dromen? 

Meisjes kunnen zich vaker dromen herinneren dan jongens. Het zou dus kunnen dat de manier waarop we met dromen omgaan en onze belangstelling daarvoor invloed heeft op hoe vaak we ons dromen kunnen herinneren. Bovendien laten culturele verschillen zien hoe mensen met dromen omgaan. Mensen van Latijns-Amerikaanse afkomst in de Verenigde Staten praten bijvoorbeeld vaker over dromen dan Angelsaksen, omdat dromen in hun cultuur een andere betekenis heeft. Zulke verschillen bepalen niet alleen de inhoud van dromen, maar ook de manier waarop erover wordt gesproken.

Dromen zijn er altijd. Je droomt continu, gedurende de hele slaapcyclus

Heeft het zin om met kinderen over hun dromen te praten?

Helaas hebben we nog geen gericht onderzoek gedaan bij kinderen, maar een studie onder getrouwde stellen suggereert dat praten over dromen hun onderlinge band kan versterken. Een open gesprek over dromen creëert meer emotionaliteit en betrokkenheid dan praten over alledaagse dingen als het weer of wat je die dag gedaan hebt.

Zijn er fasen waarin we meer of minder dromen? 

Dromen zijn er altijd. Je droomt continu, gedurende de hele slaapcyclus. Het grote verschil is of je je, als je wakker wordt, kunt herinneren wat je hebt beleefd. Dit vermogen om dromen te herinneren varieert sterk. De meeste studies laten echter zien dat je met relatief eenvoudige maatregelen het herinneren van dromen kunt verbeteren. Een dromendagboek bijhouden bijvoorbeeld. Het kan ook al helpen om je alleen voor te nemen je dromen te herinneren.

Dus het zegt niets over mij als persoon of ik mijn dromen wel of niet kan onthouden?

Inderdaad. Het onthouden van dromen correleert met bepaalde persoonlijkheidskenmerken, zoals in hoeverre je openstaat voor ervaringen. Mensen die meer geïnteresseerd zijn in alledaagse onderwerpen kunnen hun dromen over het algemeen beter onthouden. Dit is in tegenspraak met de oude ideeën over verdringing van volgelingen van Freud. Iedereen die geïnteresseerd is in dromen en wil begrijpen wat er ’s nachts gebeurt, zal dromen ook beter kunnen onthouden.