Zweden presteert bovengemiddeld in de technologiesector, met per hoofd van de bevolking meer ‘tech unicorns’ (start-ups die meer dan een miljard dollar waard zijn) dan enig ander Europees land.
De Zweedse economie kampt met dezelfde problemen als de rest van Europa: recente golven van torenhoge inflatie, recessie en karige groeimogelijkheden in een wereld die door geopolitieke en economische conflicten wordt verscheurd. Toch kan het land bogen op een hoeveelheid hightechbedrijven waar buurlanden jaloers op zijn. Spotify en Skype zijn wereldmerken, en andere voorbeelden van Zweeds technologiesucces zijn het fintechbedrijf Klarna en King Digital Entertainment, het bedrijf achter Candy Crush. ‘De Zweden hebben iets, met name in de technologiesector, dat andere Europese landen niet in die mate hebben,’ zegt Jacob Kirkegaard, onderzoeker bij de Amerikaanse denktank German Marshall Fund.
Deze Zweedse verdienste trekt weer aandacht nu Europa zich steeds meer zorgen maakt of het op technologiegebied nog wel mee kan met Amerika en China. De VS hebben een hele generatie techreuzen als Google, Meta en Amazon voortgebracht en in China bloeide de technologiesector op met bedrijven als Alibaba, Huawei en ByteDance, de eigenaar van TikTok. Europa heeft zijn eigen grote namen op dit vlak, zoals het Nederlandse ASML, wereldleider in de halfgeleidersector. Maar al met al wordt Europa toch beschouwd als een continent dat eerder toekijkt dan vernieuwt, en staat het eerder bekend om de strenge regelgeving waaraan het buitenlandse techbedrijven onderwerpt dan om het stimuleren van de eigen technologiesector.
‘Europese waarden’
Een achterstand zal niet alleen aanzienlijke economische consequenties hebben, maar ook grote maatschappelijke gevolgen. Europese beleidsmakers zijn bang voor wat het op de lange termijn kan betekenen als Europa voor zijn communicatie, sociale media, online shopping en entertainment aangewezen blijft op buitenlandse bedrijven en niet terecht kan bij bedrijven met zogenaamde ‘Europese waarden’. Die behelzen onder meer een grotere prioriteit voor privacybescherming, het tegengaan van de verspreiding van haatdragende taal, goede arbeidsbescherming en een betere balans tussen werk en privé.
De productiviteit van de Zweedse technologiesector is tweemaal zo hoog als het Europese gemiddelde
Critici van het Europese technologiebeleid klagen over het gebrek aan durfkapitaal en een Europese cultuur waarin risico’s worden gemeden. Europese techneuten trekken vaak eerder naar de VS dan dat ze in eigen land een bedrijf opbouwen. In Zweden ligt dat anders. Dat telt per hoofd van de bevolking meer ‘tech unicorns’ (start-ups die meer dan een miljard dollar waard zijn) dan enig ander Europees land behalve Estland, zo stelt een rapport over de Europese technologiesector van investeringsfonds Atomico. In absolute aantallen unicorns staat Zweden in Europa op de vierde plaats, na Groot-Brittannië, Duitsland en Frankrijk, landen waarvan de bevolking zes tot negen keer zo groot is. Mario Draghi, de oud-president van de ECB die voor de EU de ‘concurrentiecrisis’ in kaart brengt, noemde Zweden onlangs een voorbeeldland. Hij wees op de productiviteit van de Zweedse technologiesector, die tweemaal zo hoog is als het Europese gemiddelde, en de goede sociale voorzieningen.
Een tiental ondernemers, investeerders en economen bevestigen in gesprekken dat Zweden zijn succes mede te danken heeft aan de stimuleringsregelingen waarmee de overheid in de jaren negentig pc’s en breedbandinternet binnen het bereik van grote delen van de bevolking bracht. Dat was een tijd waarin de meeste mensen net leerden wennen aan het gekraak en gepiep van inbelmodems. Volgens Fredrik Cassel, partner bij Creandum, een investeringsfonds dat geld gestoken heeft in Spotify en Klarna, kon hij techinvesteerder worden dankzij de goede beschikbaarheid van internet. Zweden streefde naar een pc en een internetverbinding in elk huishouden en ging daarmee voorop in het kweken van een ‘programmeursgeneratie’, aldus Cassel (50). ‘Ik zie zoiets niet snel gebeuren als aan die twee infrastructuurvoorwaarden niet is voldaan.’
Asielbeleid Zweden ‘strenger dan ooit’
Zweden heeft de afgelopen jaren de instroom van asielzoekers drastisch weten te verminderen door een strenger asiel- en migratiebeleid te voeren.
Ook in het voorbeeldland Zweden staat immigratie al jaren hoog op de agenda en is de aanpak van vluchtelingen en arbeidsimmigranten onder de centrumrechtse regering grondig herzien.
Een belangrijke maatregel is het versoberen van de regels voor gezinshereniging: migranten mogen hun familie pas over laten komen als ze financieel onafhankelijk zijn en beschikken over een dak boven hun hoofd. Daarnaast zijn de eisen voor het verkrijgen van Zweeds burgerschap aangescherpt. De regering heeft ook actief ingezet op het ontmoedigen van potentiële migranten door middel van internationale campagnes via Zweedse ambassades.
Migratieminister Maria Malmer Stenergard benadrukt dat Zweden bescherming zal bieden aan ’wie dat echt nodig heeft’. Zij stelt dat een groot deel van de asielzoekers daar niet voor in aanmerking komt. Integratie in de Zweedse samenleving is volgens haar niet altijd succesvol verlopen, wat heeft geleid tot problemen zoals criminaliteit en schooluitval onder migranten.
Naast asielmaatregelen heeft Zweden ook het beleid voor arbeidsmigratie aangepast. Het minimumloon voor werkvisa is verdubbeld, en het liefst laat de minister alleen nog hooggekwalificeerde migranten toe. Dit alles maakt deel uit van een bredere strategie om de instroom van migranten te beheersen en de integratie te verbeteren, zodat er minder druk op de Zweedse welvaartsstaat komt te liggen.
De minister breekt met eerder beleid waar Zweden in 2015 internationaal door opviel, toen in één jaar 163.000 Syrische vluchtelingen ruimhartig werden opgevangen.
De Zweedse techondernemer Hjalmar Nilsonne heeft dezelfde ervaring. Hij weet nog dat hij in 1998, toen hij tien was, zijn eigen HP-computer met een Pentium II kreeg: ‘Dat veranderde mijn leven, door de kennismaking met programmeren en internet.’ Nilsonne was de oprichter van Watty, dat hij later heeft verkocht, en is onlangs met Daniel Ek, oprichter en CEO van Spotify, de nieuwe start-up Neko Health begonnen. ‘Hij had precies dezelfde achtergrond als ik,’ zegt hij over Ek. ‘We speelden met computers, we leerden hoe je websites opzet. We begonnen als tieners al websites te verkopen aan vrienden en familie. Dat was allemaal mogelijk omdat we al zo vroeg internet hadden.’
Analisten wijzen ook op de Zweedse traditie van publieke en private investeringen in onderzoek en ontwikkeling. Die investeringen bedragen momenteel 3,4 procent van het bbp, een van de hoogste percentages in Europa. Voor durfkapitaal kan het kleine land dan ook een beroep doen op de diepe zakken van familiefondsen zoals de Wallenbergstichting en de Ikea Foundation, en het pensioenfonds van de staat.
Met een bevolking van 10 miljoen inwoners moesten Zweedse bedrijven hun klandizie altijd al in het buitenland zoeken, aldus Asa Zetterberg, directeur van brancheorganisatie TechSverige. Volgens haar waren start-ups en andere industrieën daardoor gedwongen om ‘mondiaal concurrerend te zijn’. De helft van het Zweedse bbp komt uit de export, en in 2022 was de technologiesector goed voor 11 procent van de totale export van het land. Volgens Niklas Zennström, mede-oprichter van Skype en nu CEO van Atomico, konden techbedrijven in Europa wel aan startkapitaal komen, maar kregen ze veel moeilijker geld los voor de financiering van verdere groei dan hun tegenhangers in de Verenigde Staten.
Beter concurreren
De roep om meer financieringsmogelijkheden klinkt nu in een context waarin overheden overal ter wereld initiatieven ontplooien om de economische ontwikkeling van hun land aan te sturen. De Verenigde Staten trekken honderden miljarden dollars extra uit voor het stimuleren van de ontwikkeling van halfgeleiders, alternatieve energie en elektrische voertuigen, om zo beter met China te kunnen concurreren. De belangrijkste wetten die Biden heeft doorgevoerd betreffen subsidies, garantstellingen en belastingvoordelen voor bedrijven die in de groene transitie en geavanceerde technologie investeren. Daarbij wordt ook wel aan sociale voorzieningen gedacht: voor chipfabrikanten is het aanbieden van betaalbare kinderopvang een subsidievoorwaarde. Maar het zwaartepunt ligt toch bij de technologische ontwikkeling.
De beste manier waarop de regering ondernemerschap en innovatie kan stimuleren is met goede ‘sociale voorzieningen’
Ondernemers en investeerders wijzen herhaaldelijk op het belang van het sterke sociale vangnet in Zweden voor het stimuleren van de experimenteerdrang en de risicobereidheid van ondernemers, ook al vergt het hoge belastingen om dat vangnet te financieren. De beste manier waarop de Zweedse regering ondernemerschap en innovatie kan stimuleren is met goede ‘sociale voorzieningen’, zegt Cassel van Creandum. Gratis onderwijs, gratis zorg, gratis kinderopvang. ‘Dan kun je je een risico permitteren, je belandt niet op straat’ als het niet lukt, aldus Cassel.
Ook Sebastian Siemiatkowski, oprichter van Klarna, is vol lof over de Zweedse sociale voorzieningen. Zijn ouders waren immigranten, en toen hij klein was zaten ze vaak zonder werk. Maar hij had toch gezondheidszorg, kon naar de beste scholen en kreeg al jong een computer in huis, ‘zonder dat we een cent te makken hadden’. Naast België is er geen ander EU-land dat zo’n groot deel van zijn bbp aan onderwijs besteedt als Zweden.
Siemiatkowski wijst erop dat Zweden het ook veel beter doet dan de VS als het gaat om gelijke kansen. Op de laatste mobiliteitsindex van het World Economic Forum, die van 2020, stond Zweden op de vierde plaats. De VS op de zevenentwintigste. Dat is volgens hem een belangrijke reden dat Zweden ‘bovengemiddeld presteert’.
+ There are no comments
Add yours