Het regime van dictator Bashar al-Assad werd op 8 december omver geworpen door rebellen. Wie zijn nu de baas in Syrië en hoe zullen zij regeren?
Dit artikel verscheen woensdag in de nieuwsbrief, exclusief voor abonnees. Wil je elke week op de hoogte blijven? Neem dan een (proef)abonnement – tijdelijk al vanaf €1,50 per maand – op 360 Magazine.
Hoe heeft de machtsovername in Syrië plaatsgevonden?
‘Na meer dan een jaar van onophoudelijke conflicten in het Midden-Oosten zal de verbluffende capitulatie van het Syrische regime van president Bashar al-Assad de geschiedenis ingaan als een van de grootste schokken in de regio’, schrijft Andrew Englander van Financial Times. In slechts twaalf dagen marcheerden rebellen vanuit het noorden en vervolgens het zuiden naar het hart van Damascus, waarbij ze de hoofdstad veroverden en een einde maakten aan de meer dan vijftig jaar durende dynastieke heerschappij van de Assads over het land. In minder dan twee weken bereikten ze wat tienduizenden gewapende oppositiestrijders in dertien afschuwelijke jaren burgeroorlog niet voor elkaar hadden gekregen.’
‘De val van Bashar al-Assad was een week geleden nog bijna ondenkbaar’, schrijft de BBC op 8 december. Op die dag maakten rebellengroepen de val van ‘tiran’ Bashar al-Assad bekend in een toespraak op de Syrische publieke televisie. ‘De eerste aanval kwam onverwachts’, aldus The New York Times. ‘Jarenlang had de islamistische groep Hayat Tahrir al-Sham zijn controle geconsolideerd in zijn bolwerk in Idlib in het noordwesten van Syrië. Op 27 november begonnen de rebellen plotseling met een snelle opmars naar het oosten, richting Aleppo, een belangrijke stad waar tijdens de lange burgeroorlog van het land enkele van de wreedste en langdurigste gevechten plaatsvonden.’ Ze namen op 30 november ‘bijna zonder weerstand Aleppo in, de op een na grootste stad van het land. Daarna Hama, en enkele dagen later de belangrijkste stad Homs. Opstandelingen rukten ook op vanuit het oosten en zuiden, zodat Damascus geïsoleerd raakte. Binnen enkele uren vielen strijders de hoofdstad binnen, de zetel van Assads macht’, schetst de Britse omroep de razendsnelle opmars.
Een gemaskerde oppositiestrijder draagt een vlag van Hayat Tahrir al-Sham (HTS) op de binnenplaats van de Umayyad moskee in de oude ommuurde stad Damascus, Syrië, op dinsdag 10 december 2024. – © Hussein Malla / AP Foto
‘Uiteindelijk trokken de rebellen de hoofdstad binnen zonder een echt gevecht te hoeven leveren. Ze passeerden verlaten militaire controleposten terwijl er berichten rondgingen over soldaten die hun uniform hadden uitgetrokken’, voegt NYT toe. Assad was inmiddels gevlucht naar Rusland, zo maakten de autoriteiten daar bekend. In een statement op Telegram van afgelopen maandag zegt Assad dat hij niet van plan was geweest om te vluchten, maar dat hij op verzoek van de Russen is geëvacueerd, zo bericht Al Jazeera.
Wie is nu de baas in Syrië?
Hayat Tahrir al-Sham, wat Organisatie voor de Bevrijding van de Levant betekent, is de belangrijkste rebellengroep die het offensief aanvoerde dat leidde tot de val van president Bashar al-Assad. De groep leidt nu de overgang naar een nieuwe Syrische regering, legt The New York Times uit. Mohammed al-Bashir, een rebellenleider die is aangesloten bij Hayat Tahrir al-Sham, is benoemd tot interim-premier tot 1 maart. Al-Bashir stond eerder aan het hoofd van het bestuur in Idlib, een gebied in het noordwesten dat al jaren in handen is van de rebellen.
‘De staat van dienst van Hayat Tahrir al-Sham [in Idlib] kan enkele aanwijzingen geven over hoe het een veel groter gebied zal overzien. De groep handhaafde een robuuste interne veiligheidsmacht om andere militaire facties en binnenlandse critici het hoofd te bieden, wat leidde tot regelmatige protesten tegen de autoritaire methoden en de strenge gevangenisomstandigheden’, aldus de New Yorkse krant. De rebellengroepen zeiden amnestie te zullen verlenen aan lagere regeringsmedewerkers en militairen, maar beloofde hoge functionarissen van het vorige regime die betrokken waren bij martelingen en andere misstanden, op te sporen en te straffen.
‘We zullen de criminelen, moordenaars en veiligheids- en militaire officieren die betrokken waren bij het martelen van het Syrische volk ter verantwoording roepen,’ zei HTS-leider Ahmed al-Sharaa. Tot 2016 stond HTS bekend als Jabhat al-Nusra, de Syrische tak van Al Qaida, maar dat jaar splitste de groep zich af van de terreurorganisatie. Oprichter Ahmad al-Sharaa vocht tegen de Amerikanen als lid van Islamitische Staat (IS) in Irak onder de schuilnaam Abu Muhammad al-Jolani, aldus The Economist. ‘HTS en Al-Sharaa zweren dat ze die tijd achter zich hebben gelaten.’
Een man stapt op een beschadigd portret van de verdreven Syrische president Bashar al-Assad in de westelijke Syrische havenstad Latakia op 15 december 2024. – © Ozan Kose / AFP
Het is nog niet gezegd dat buitenlandse mogendheden de nieuwe regering in Syrië haar gang laten gaan en de controle over het hele land laten voeren, aldus het Britse tijdschrift. Sommige buitenlandse mogendheden waren al actief in Syrië en hebben hun activiteit weer opgevoerd. ‘In het noorden botsen de aan Turkije gelieerde milities met Koerden die autonoom bestuur willen. In centraal Syrië bombarderen de Verenigde Staten IS-kampen uit angst dat de groep de jihad weer zal aanwakkeren. Israël heeft militaire uitrusting en chemische wapens vernietigd – en is de Golanhoogte binnengedrongen en heeft meer Syrisch grondgebied bezet’, somt The Economist op. Het Russische leger is begonnen met een grootschalige terugtrekking uit Syrië, bericht CNN, maar zal naar verwachting proberen om enkele belangrijke militaire bases te behouden, zoals de haven van Tartus.
Ook valt nog te bezien hoe HTS en de andere facties die betrokken waren bij de val van Assad, zoals het door Turkije gesteunde Syrische Nationale Leger – een verzameling milities – , de macht zullen verdelen. Maar vooralsnog werken ze samen, schrijft Financial Times. ‘Naast het risico op botsingen tussen rebellen, bestaat de vrees dat IS – dat ooit grote delen van het noorden en noordoosten van Syrië in handen had – zal proberen de chaos uit te buiten en een comeback te maken’, aldus de zakenkrant.
Hoe zal Syrië opgebouwd worden?
‘In een deel van de wereld dat geteisterd wordt door etnisch geweld en religieuze strijd, vrezen velen het ergste’, schrijft The Economist over de toekomst van Syrië na Assad. ‘De Arabische lente van 2010-2012 heeft geleerd dat landen die hun dictators hebben afgezet vaak worden overheerst door mannen die niet minder despotisch zijn. Reden temeer om te hopen op en te werken aan een betere uitkomst in Syrië.’
Economisch gaat het niet goed met Syrië, schrijft Haaretz. ‘Bijna veertien jaar burgeroorlog heeft onbeschrijfelijke schade toegebracht aan de economie, de infrastructuur en het menselijk kapitaal.’ Volgens de Wereldbank is de Syrische economie tussen 2010 en 2023 met 84 procent gekrompen. Haaretz vervolgt: ‘Een econoom schat dat de fysieke schade in het hele land 150 miljard dollar bedraagt (…). Eind 2023 waren er naar schatting 410.000 Syriërs gedood door oorlogsgeweld, waarmee de burgeroorlog het bloedigste conflict van de eenentwintigste eeuw is. Ongeveer de helft van de vooroorlogse bevolking is naar het buitenland gevlucht of ontheemd.’
Aan de overgangsregering van Mohammed al-Bashir nu de taak om het grondwerk te leggen voor de wederopbouw. Hun doel is om tot 1 maart ‘het land te stabiliseren door basisvoorzieningen te bieden aan burgers en een machtsstrijd tussen gewapende groepen over staatsmiddelen en ministeries te voorkomen’, aldus Al Jazeera. Daarna moet er een manier gevonden worden om de macht te delen, anders verliezen HTS en de overgangsregering hun geloofwaardigheid, waarschuwen deskundigen, en kan het geweld weer oplaaien.
Honderden mensen verzamelden zich om de val van het 61-jarige Baath-regime te vieren na het vrijdaggebed in Hama, Syrië op 13 december 2024. – © Abdulvacit Haj Isteyfi / Anadolu
Experts vrezen echter dat ‘HTS zal proberen met ijzeren vuist over heel Syrië te heersen. Volgens een rapport van het Syrian Network for Human Rights heeft HTS critici en tegenstanders gedwongen laten verdijwen en mensen doodgemarteld’, bericht Al Jazeera. De eerste acties van het nieuwe regime waren daarentegen gericht op verzoening.
Geir Pedersen, de speciale gezant van de Verenigde Naties voor Syrië, zei vorige week dat HTS en andere gewapende groepen die de hoofdstad controleren ‘geruststellende verklaringen’ hebben afgegeven over de vorming van een regering van ‘eenheid en inclusiviteit’, meldt The New York Times. Hij drong er bij de gewapende groepen in Syrië op aan om burgers te beschermen en een regering te vormen die de vele etnische en religieuze gemeenschappen in het land vertegenwoordigt.
In Aleppo, de eerste stad die door de rebellenalliantie werd veroverd toen die vorige maand met haar offensief begon, bood de HTS amnestie aan voormalige soldaten van het regime, ging de groep van deur tot deur om christelijke inwoners te verzekeren dat hun niets zou overkomen en stuurde ze de volgende boodschap naar Koerden: ‘Diversiteit is een kracht waar we trots op zijn’, schrijft The Guardian. ‘Naar verluidt heeft Al-Sharaa zelf diplomatieke inspanningen geleid om sjiitische leiders voor zich te winnen en zo belangrijke steden zonder verliezen veilig te stellen voor de rebellen’, voegt de Britse krant toe. ‘Het lijkt duidelijk dat Al-Sharaa’s focus lokaal is en zijn belang nationalistisch: het algmene welzijn van Syrië en zijn toegetakelde, getraumatiseerde, lijdende bevolking.’
The Economist waarschuwt HTS: ‘Als Al-Sharaa probeert om Syrië permanent te leiden als een gigantisch Idlib – een soennitisch leengoed gedomineerd door de HTS – zal hij falen. Syrië zal verdeeld blijven tussen rivaliserende krijgsheren.’ Ook het Britse tijdschrift roept op tot een inclusieve regering met oog voor minderheden: ‘De essentiële voorwaarde voor een stabiel Syrië is een tolerante en inclusieve regering.’ Maar voor The Economist sluit op een positieve toon af: ‘Maar voordat we de toekomst afschrijven, moeten we even stilstaan bij de vreugde van de Syriërs over het omverwerpen van een tirannieke dynastie.’
