Het is vijf jaar geleden dat de covid-19-pandemie uitbrak en de wereld tot stilstand werd gebracht. Hebben we er iets van geleerd?
Dit artikel verscheen woensdag in de nieuwsbrief, exclusief voor abonnees. Wil je elke week op de hoogte blijven? Neem dan een (proef)abonnement – tijdelijk al vanaf €1,50 per maand – op 360 Magazine.
Wat ging er mis tijdens de aanpak van covid-19?
Vijf jaar geleden kregen we de eerste berichten over een mysterieuze griepachtige ziekte in Wuhan, China, die nu bekendstaat als covid-19. De pandemie die volgde veroorzaakte 14 miljoen doden en deed de wereldeconomie schudden, schrijft The Guardian.
Naarmate het onbekende virus zich razendsnel over de wereld verspreidde, riep het steeds meer vragen op – hoe verspreidt het zich, wie loopt het grootste risico, hoe kan ik voorkomen dat ik het krijg en hoe lang zal het duren – die de medische wetenschap niet meteen kon beantwoorden. Achteraf waren de eerste gezondheidsadviezen van het WHO zelfs onjuist, schrijft The New Scientist, dat aanhaalt dat het te lang duurde voordat de WHO erkende dat covid-19 via de lucht werd overgedragen. In maart 2020 tweette het agentschap nadrukkelijk ‘FACT: #COVID19 is NOT airborne’. Het advies van het agentschap was toen om één meter afstand te houden van anderen, oppervlakken regelmatig te desinfecteren, te voorkomen dat je je ogen, neus en mond aanraakt en een goede handhygiëne te hanteren. ‘Het was echt geen grote verrassing dat dit virus via de lucht verspreid werd’, zegt Trish Greenhalgh, hoogleraar eerstelijnsgezondheidswetenschappen aan de Universiteit van Oxford, tegen The New Scientist. ‘SARS-1 hing in de lucht. MERS zat in de lucht. Griep verspreidt zich door de lucht. Elke acute aandoening van de luchtwegen verspreidt zich door de lucht.’
De communicatie was verwarrend voor veel mensen, bevestigt ook The New York Times. ‘De pandemie van het coronavirus toonde aan dat verwarrende berichtgeving de verspreiding van ziekten kan verergeren en het vertrouwen in volksgezondheidsinstellingen kan aantasten.’ Desondanks wordt ook stilgestaan bij het feit dat berichtgeving tijdens een pandemie erg ingewikkeld is. De wetenschap verandert vaak, soms van dag tot dag, en de instructies van volksgezondheidsministers – zoals: wel of niet een masker dragen? – veranderen mee. De oplossing, zeggen experts, is dat het publiek meegenomen wordt door ‘uit te leggen dat de richtlijnen die ze vandaag geven morgen kunnen veranderen – en te erkennen dat wat ze gisteren zeiden misschien verkeerd was’, aldus The New York Times.
Veel kinderen lopen achter in hun lichamelijke ontwikkeling en kunnen bijvoorbeeld minder goed springen of knutselen
De gevolgen van de lockdown zijn vandaag de dag nog altijd voelbaar voor veel mensen, volgens Frankfurter Allgemeine Zeitung. Experts laten er geen twijfel over bestaan dat de beperkingen vooral ernstige gevolgen hadden voor de jongeren. Vijf jaar na het opduiken van het virus zijn de negatieve gevolgen van het pandemiebeleid nog steeds duidelijk zichtbaar volgens kinderarts Ralf Moebus. ‘De kwestie houdt ons allemaal bezig.’ Veel kinderen lopen achter in hun lichamelijke ontwikkeling en kunnen bijvoorbeeld minder goed springen of knutselen. Meer kinderen hebben overgewicht. Moebus en zijn collega’s zijn het meest bezorgd over de leeftijdsgroep die tussen de tien en veertien jaar oud was tijdens de ernstigste maatregelen. Voor deze generatie is het namelijk het moeilijkst om de achterstand in te halen. ‘Achteraf zijn er veel fouten gemaakt,’ aldus Moebus. Het aanvankelijke argument dat kinderen een belangrijke rol zouden spelen in de verspreiding van het virus, bleek al snel niet te kloppen. Maar niemand reageerde: ‘De scholen bleven gesloten, zelfs nadat gevaccineerde gepensioneerden allang weer buiten waren.’
Welke structurele problemen bracht covid-19 aan het licht?
‘Even leek het erop dat de komst van covid-19 zou leiden tot meer economische solidariteit’, schrijft Project Syndicate. Toen de ernst van de crisis duidelijk werd, grepen veel regeringen relatief snel in om lockdowns af te dwingen, kwetsbare bevolkingsgroepen te beschermen en op ongekende schaal fiscale en monetaire interventies uit te voeren om een economische vrije val te voorkomen. ‘Het was voor het eerst sinds mensenheugenis dat beleidsmakers beter gingen luisteren naar epidemiologen dan naar economen en mensen stelden boven winst.’
Juist op het moment dat de wijdverspreide confrontatie met de dood een zachtaardige kant van de samenleving leek te onthullen ‘maakte een wetenschappelijke doorbraak abrupt een einde aan deze moreel uitzonderlijke toestand’. ‘De pandemie toonde aan dat onze huidige economische systemen, met hun focus op kortetermijnbelangen, fundamenteel slecht uitgerust zijn om om te gaan met soortgelijke crises.’ Ondertussen zijn de verschillen tussen arm en rijk alleen maar groter geworden. ‘Oxfam merkt op dat vijf miljard mensen armer zijn geworden door de pandemie, terwijl het fortuin van de vijf rijkste mannen ter wereld is verdubbeld’, schrijft het opinieplatform.
‘Na de uitrol van het vaccin hamsterden rijkere landen doses ervan’
Naarmate de tijd vorderde leerde de wereld in rap tempo steeds beter hoe het virus in bedwang kon worden gehouden. De goedwerkende vaccinaties waren een zegen, maar Project Syndicate wijst erop hoe het vaccinatieprogramma de ongelijkheid in de wereld blootlegde. ‘De ongelijkheid leidde – zowel tussen landen als binnen landen – tot verhoogde wereldwijde sociale spanningen tijdens de lockdowns, waardoor de klassen- en genderstrijd werd aangewakkerd. Na de uitrol van het vaccin hamsterden rijkere landen doses ervan, terwijl miljarden mensen in armere landen maanden of zelfs jaren moesten wachten op een vaccinatie.’ Het blad noemt dit ‘vaccinnationalisme’ een ‘zowel strategische als morele blunder’.
Zijn we klaar voor een volgende pandemie?
Dat er nog een keer een pandemie zal uitbreken lijkt onvermijdelijk, aldus Michael Osterholm, een epidemioloog die elke Amerikaanse president sinds Ronald Reagan heeft geadviseerd en nu directeur is van het Center for Infectious Disease Research and Policy van de Universiteit van Minnesota. ‘De pandemische klok tikt. We weten alleen niet hoe laat het is,’ zei hij eind vorig jaar tegen Bloomberg.
Sinds de coronapandemie zijn veel dingen verrassend genoeg onveranderd gebleven. ‘We zijn weer overgegaan tot de orde van de dag en hebben onze blik afgewend van de broosheid van wereldwijde toeleveringsketens die hebben geleid tot tekorten aan basisgoederen – het gevolg van “just-in-time”-productie en een te grote afhankelijkheid van geconcentreerde productiecentra in naam van de efficiëntie’, schrijft Project Syndicate. ‘In plaats van onze productienetwerken opnieuw uit te vinden met het doel ze veerkrachtiger en gedecentraliseerder te maken, zijn we opnieuw op zoek naar de goedkoopst mogelijke “wereldfabriek”.’ Ook de mensen in cruciale beroepen, die kortstondig werden beapplaudisseerd, blijven grotendeels een kwetsbare groep zonder vakbond en zonder de zekerheden van een sterk sociaal vangnet.
Volgens The Guardian is de wereldpolitiek nog niet klaar voor een volgende epidemie. ‘Wereldleiders erkenden na covid-19 dat een nieuwe pandemie geen kwestie was van “of” maar van “wanneer” en beloofden samen te werken om de wereldwijde gezondheidssystemen te versterken. Maar de onderhandelingen over een nieuwe pandemieovereenkomst liepen vast in 2024, zelfs toen er nieuwe wereldwijde bedreigingen en noodsituaties voor de volksgezondheid werden geïdentificeerd, zoals de vogelgriep en Mpox.’ Als zich in 2025 een nieuwe pandemiedreiging voordoet, zijn deskundigen er nog niet van overtuigd dat we die beter zullen aanpakken dan de vorige. Dat is onder andere omdat er nog geen overeenkomst is gekomen om te garanderen dat armere landen toegang krijgen tot behandelingen en vaccins tegen een toekomstige pandemische ziekte. Onderzoek suggereert volgens The Guardian dat een gelijke toegang tot vaccins tijdens de coronapandemie meer dan een miljoen levens had kunnen redden.
De wereld is nog nooit in een betere positie geweest als het aankomt op expertise en technologie
Op andere vlakken is er meer vooruitgang geboekt. Volgens Maria Van Kerkhove, interim directeur van epidemische en pandemische paraatheid en preventie bij de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO), aangehaald in The Guardian, is de wereld nog nooit in een betere positie geweest als het aankomt op expertise, technologie en datasystemen om snel een dreiging op te sporen. ‘Aan de andere kant denk ik dat het trauma dat we allemaal hebben doorgemaakt met covid, en andere wereldwijde bedreigingen zoals oorlogen en klimaatverandering, ervoor zorgen dat we absoluut niet klaar zijn om nog een pandemie aan te kunnen,’ zegt ze.
Ook Project Syndicate waarschuwt dat de dreiging van een nieuwe pandemie niet op zichzelf staat: ‘De nuchtere waarheid is dat bedreigingen zoals de klimaatcrisis, ongecontroleerde AI en toenemende geopolitieke spanningen, om nog maar te zwijgen van volksgezondheidsrisico’s zoals vogelgriep, oprukken.’ Het is de vraag of een volgende crisis weer overwonnen kan worden zoals dat bij de coronapandemie gebeurde. ‘Er zijn maar zoveel momenten dat de wetenschap te hulp schiet. Als dat niet gebeurt, zullen onze instellingen ons dan kunnen beschermen?’
De opiniesite noemt covid-19 een enkele ‘grijze neushoorn’. ‘En dat was al genoeg om ons te verlammen. Een kudde neushoorns wordt toepasselijkerwijs een “crash” genoemd.’
+ There are no comments
Add yours