Dit jaar vielen de autoritaire regimes in Syrië en Bangladesh. Het zijn onverwachte nederlagen in een wereld waarin het autoritarisme in opmars is.
In Syrië rukten rebellen op naar Damascus om een einde te maken aan de 24 jaar durende dictatuur van Bashar al-Assad, waarvan de ineenstorting voor de meeste mensen een verrassing was. In augustus brachten studentenprotesten in Bangladesh het bewind van Sheikh Hasina na vijftien jaar ten val. En ook andere autoritaire leiders en hun regering kwamen in 2024 onder druk te staan, van het ijzeren regime van Nicolás Maduro in Venezuela tot de moellahs van Iran en de militaire junta van Myanmar.
In een wereld die volgens president Biden verdeeld is tussen democratieën en een groeiende stroom aan autocratieën, kregen autoritaire regeringen in 2024 te maken met onverwachte tegenslagen die hun zwakheden blootlegden, aldus geopolitieke analisten en historici. ‘Er vonden enkele positieve ontwikkelingen plaats, zoals het wankelen of soms zelfs omvallen van autocratieën,’ aldus Larry Diamond, een wetenschapper aan de Stanford-universiteit die diverse boeken heeft geschreven over autoritarisme en de uitdagingen waar democratieën voor staan. ‘Veel autocratieën zijn zwak, of een beetje versuft.’
Geen makkelijke opgave
Een machtswisseling kan voor een bevolking een reden zijn tot opluchting, maar voor de nieuwe leiders in Bangladesh en Syrië wordt het een grote uitdaging om een duurzame, inclusieve regering te vormen. Het verleden heeft uitgewezen dat dat bepaald geen makkelijke opgave is.
De Syrische rebellen, die deels voortkomen uit IS en Al-Qaida, beloven minderheden te respecteren, maar het is onduidelijk of ze hun radicale opvattingen daadwerkelijk hebben losgelaten. Demonstranten vullen de straten van Dhaka, de hoofdstad van Bangladesh. Er doen verhalen de ronde dat mensen die banden hebben met Hasina’s politieke partij zijn gelyncht. En het machtige buurland India beschuldigt de nieuwe regering ervan dat die de hindoeminderheid niet beschermt. ‘De verwachtingen zijn hoog,’ zegt Muhammad Yunus, Nobelprijswinnaar en momenteel interim-leider van Bangladesh, ‘en het is erg moeilijk om daaraan te voldoen.’
De meeste despotische regeringen zitten nog stevig op hun plek, van Miguel Díaz-Canel in Havana tot Vladimir Poetin in Moskou. Rusland heeft – met de hulp van Iraanse wapens, Noord-Koreaanse troepen en de verkoop van olie aan China – op het slagveld winst geboekt tegen Oekraïne. De samenwerking tussen China, Rusland, Iran en Noord-Korea, door sommige analisten ‘Crink’ genoemd, is sterker geworden. China loopt voor op het Westen met een aantal belangrijke technologieën en heeft sterke banden opgebouwd met zuiderburen van de VS in Latijns-Amerika.
De problemen die alleenheersers dit jaar hadden, hebben oppositiegroepen een duwtje in de rug gegeven
Hoe de verkozen president Donald Trump tegen autocraten aankijkt, zal duidelijker worden wanneer hij zal proberen de gevechten tussen Rusland en Oekraïne een halt toe te roepen, Iran ervan te weerhouden een kernwapen te bemachtigen en de gevolgen te ondervangen van de omstreden verkiezingsoverwinning van de Venezolaanse machthebber Maduro.
De problemen die alleenheersers dit jaar hadden, hebben oppositiegroepen over de hele wereld een duwtje in de rug gegeven. De oppositie in Venezuela stelt dat de val van Assad laat zien hoe onoverwinnelijk ogende dictatoriale regimes wel degelijk kunnen instorten als de juiste druk wordt uitgeoefend. Politiek analisten die democratieën en autocratieën bestuderen, waarschuwen dat het moeilijk te voorspellen is wanneer een autoritair regime in een bepaald land zal instorten.
Zuid-Korea toont veerkracht
Nadat de Zuid-Koreaanse president Yoon Suk-yeol de noodtoestand had uitgeroepen, raakte het ogenschijnlijk stabiele Zuid-Korea in een totale chaos verwikkeld. De democratie verkeert in een ernstige crisis, schrijft dagblad Hankyoreh, maar toont ook veerkracht. Geschokt door de couppoging van Yoon kwamen mensen massaal samen op pleinen en raasde er een golf van solidariteit door het hele land.
Om die eensgezindheid te behouden en de door haat en polarisatie gekenmerkte politieke structuur te doorbreken, is een grondige herziening van de kieswet, de wet op politieke partijen en de wet op lokale autonomie noodzakelijk, schrijft de krant. De politiek moet manieren vinden om diegenen die sinds 1987 systematisch zijn buitengesloten, hun plaats in het politieke systeem te geven.
De rol van politieke partijen als vertegenwoordigers, aldus de auteur van het artikel, socioloog Cho Hyeong-geun, werd vooral gebruikt om de haat en woede van hun aanhangers vast te leggen. Maar een staatsvorm die zich niet verbindt met de meest gemarginaliseerden, riskeert zijn eigen ondergang, doordat de woede van het volk het democratische systeem zelf in gevaar kan brengen.
De Duitse politicoloog Marcel Dirsus, auteur van How Tyrants Fall, een boek over dictaturen, zegt dat autocratische regeringen overheidsmiddelen naar een kleine kring van aanhangers sturen om aan de macht te blijven. Deze praktijk beloont loyaliteit, maar leidt ook tot verontwaardiging over vriendjespolitiek en corruptie onder de bredere bevolking. ‘In dictaturen is de lijn tussen stabiliteit en chaos heel dun,’ aldus Dirsus. ‘Om aan de macht te blijven moeten dit soort regimes elke dag moeilijke beslissingen nemen.’
De val van Assad heeft deels weerklank gevonden omdat het de broosheid van diens banden met andere autoritaire regimes liet zien. Bijna een decennium lang profiteerde Assad van zijn relaties met Rusland, Iran en een groep milities die Israël vijandig gezind waren en vaak de ‘As van Verzet’ werden genoemd. De groep vormde een strategisch tegenwicht voor de VS en Israël in het Midden-Oosten en leek vorig jaar sterker te worden toen de Arabische wereld Syrië en Iran diplomatiek begon te erkennen, na ze jarenlang te hebben geïsoleerd.
Maar de alliantie werd op de proef gesteld toen Hamas, de militante Palestijnse groepering in de Gazastrook, op 7 oktober 2023 de aanval opende op Israël. En in iets meer dan een jaar tijd viel ze uiteen; Rusland en Iran hadden niet de macht om de val van Assad te voorkomen.
De grootste verliezer van de val van Assad was de theocratische regering van Iran
De grootste verliezer van de val van Assad was de theocratische regering van Iran. Die had voor miljarden dollars aan olie op krediet verkocht aan Syrië, hoopte een nieuw zakenimperium in het land op te bouwen en gebruikte het als uitvalsbasis om Israël te bedreigen.
Dit jaar verloren de bondgenoten van Iran niet alleen Assad, maar ook Gaza en Libanon. Israël sloeg ook voor het eerst toe op Iraans grondgebied, bombardeerde de luchtafweersystemen van het land en voerde moordaanslagen uit binnen de landsgrenzen. De raketaanvallen van Iran op Israël hebben daarentegen weinig schade aangericht. ‘Iran is het symbool van het falen van autocratieën,’ concludeert Moises Naim, een vooraanstaand medewerker van de Carnegie Endowment for International Peace, die veel heeft geschreven over het afglijden van democratieën.
Gewone mensen
Maar degenen die het meest te lijden hebben wanneer autoritaire regimes in zwaar weer terechtkomen, zijn vaak de gewone mensen. Zo is de Iraanse munt flink gekelderd en is de ontevredenheid in het land alom aanwezig. De regering van Iran heeft ook te kampen met een nijpend energietekort dat heeft geleid tot stroomuitval, ondanks het feit dat het land over een van de grootste aardgas- en aardoliereserves ter wereld beschikt. Nu Trump heeft gezegd dat hij het beleid van maximale druk ten aanzien van Iran zal hervatten, kunnen deze problemen verergeren.
In Rusland keldert de roebel en stijgt de inflatie. Het besluit van de regering-Biden om de sancties tegen de Russische Gazprombank op te voeren kan de toch al beperkte handel van Moskou met handelspartners belemmeren. Het land heeft 750.000 soldaten verloren in de oorlog in Oekraïne, schat het Verenigd Koninkrijk. ‘Poetins hand is nu zwakker,’ zegt Thomas A. Shannon jr., die van 2016 tot 2018 als staatssecretaris voor politieke zaken namens het ministerie van Buitenlandse Zaken onderhandelde met Russische diplomaten.
De problemen strekken zich uit tot Azië, waar de Chinese Communistische Partij worstelt met teruglopende groei en een krimpende vastgoedmarkt. De Chinese leiders bereiden zich alvast voor op hoge invoertarieven van Trump, die de economische malaise in het land zouden kunnen verergeren en de belofte van de partij om in het hele land voor welvaart te zorgen op losse schroeven kunnen zetten.
‘Op veel plaatsen deden verkiezingen dus wat ze moesten doen’
De militaire junta van Myanmar, die zwaar leunt op de commerciële en diplomatieke steun van Beijing, heeft bases en uitgestrekte gebieden verloren aan verschillende rebellengroepen. Sommige analisten vragen zich nu af of het leger, dat sinds de onafhankelijkheid van het land in 1948 een dominante kracht is en bij een staatsgreep in 2021 de macht overnam, op zijn laatste benen loopt. ‘Het algemene patroon is er een van ernstige achteruitgang,’ zegt Morgan Michaels, een Myanmar-expert bij de denktank International Institute for Strategic Studies. Wel merkt hij op dat de soldaten van het regime op cruciale momenten hun vechtlust hebben getoond.
Larry Diamond van Stanford zegt dat een aantal semiautoritaire partijen, waarvan sommige al jaren aan de macht zijn, dit jaar die macht heeft verloren of tegenslagen heeft geïncasseerd die hun gezag hebben ingeperkt. In Botswana verloor de Democratische Partij, die sinds 1966 aan de macht is, de presidentsverkiezingen. De Turkse oppositie won in maart bij de lokale verkiezingen in verschillende grote steden, waarmee ze een klap uitdeelde aan de regerende partij van president Erdogan. ‘Op veel plaatsen,’ aldus Diamond, ‘deden verkiezingen dus wat ze moesten doen.’
