Op het Afrikaanse continent zijn boeken duur en bibliotheken schaars, maar een groeiend aantal technische vernieuwers en onafhankelijke uitgeverijen werkt eraan om Afrikaanse literatuur beschikbaar en betaalbaar te maken.
Nervous Conditions van Tsitsi Dangarembga, een roman over opgroeien in koloniaal Zimbabwe, is een van de belangrijkste werken uit de Afrikaanse literatuur van de twintigste eeuw en is opgenomen in de onderwijsprogramma’s van universiteiten in het Verenigd Koninkrijk. Britse studenten kunnen een tweedehandsexemplaar bestellen voor minder dan 3 pond.
Er is echter één plek waar lezers het boek moeilijk kunnen vinden: Harare, de hoofdstad van Zimbabwe en de woonplaats van Dangarembga, ook al wordt het boek in paperback uitgegeven in buurland Zuid-Afrika. ‘Het is ontzettend moeilijk om mijn boeken ergens in Zimbabwe te vinden,’ bevestigt Dangarembga.
Afrikaanse literatuur bloeit
Afrikaanse literatuur bloeit en de invloed ervan op de wereldliteratuur blijft toenemen. In 2021 wonnen Afrikaanse auteurs de Nobelprijs voor de Literatuur, de Booker Prize en de Prémio Camões, de hoogste literaire onderscheiding voor werk in het Portugees. The New York Times noemde 2021 ‘het jaar van de Afrikaanse literatuur’.
Dit jaar wordt er met spanning uitgekeken naar de publicatie van de eerste roman van Chimamanda Ngozie Adichie in tien jaar. Er zijn nog veel meer Afrikaanse auteurs die steeds meer erkenning krijgen in Europa en Amerika, van de Zambiaanse Mubanga Kalimamukwento tot de Nigeriaanse Damilare Kuku.
Toch hebben de meeste Afrikanen moeite om nieuw werk of klassiekers van auteurs als Dangarembga te bemachtigen. Weinig landen hebben een uitgeverij die lokaal boeken uitgeeft. Lang niet alle landen hebben openbare bibliotheken die niet enkel boeken uitlenen, maar ook de groei van onafhankelijke uitgevers stimuleren door exemplaren van hun nieuwe werken op te kopen, zegt Ainehi Edoro, oprichter van Brittle Paper, een onlineplatform over Afrikaanse literatuur.
Een tekort aan middelen
In Zuid-Afrika heeft 43 procent van de huishoudens geen boeken en slechts 16 procent heeft er meer dan vijf. In Kameroen wordt een schoolboek door wel twaalf leerlingen gedeeld. In Ethiopië is het voor Dawit Berhanu, die een online boekenclub runt genaamd Ethiopia Book Forum, een constante strijd om goed leesvoer te vinden. Elke week weer slagen de meeste van de zestig leden van de club er niet in om een exemplaar van het besproken boek te bemachtigen, maar toch nemen ze deel aan de lezingen om van de discussies te genieten.
‘Er is geen tekort aan literair talent op het Afrikaanse continent, het wemelt er van de schrijvers en mensen die verhalen willen vertellen,’ zegt Edoro. ‘Maar de rest van de literaire markt moet nog ontwikkeld worden. Ze hebben geen toegang tot redacteuren, agenten en publicisten; er is geen lokale infrastructuur.’
In de meeste Afrikaanse landen importeren boekverkopers voorraden. Zwakke valuta’s maken dit proces duur. Sommige landen, zoals Kenia, heffen belasting op boeken, waardoor de prijzen nog verder stijgen.
‘Mensen kopen liever brood dan boeken, dat is de realiteit’
The Shadow King van Maaza Mengiste, een boek over de vrouwen die zich verzetten tegen de bezetting van Ethiopië door fascistisch Italië in de jaren dertig van de twintigste eeuw, stond op de shortlist voor de Booker Prize in 2020. De roman kost 9 pond in het Verenigd Koninkrijk. In een van de weinige boekwinkels van Addis Abeba kost dezelfde roman 3000 Ethiopische birr (ongeveer 19 pond). Ter vergelijking: een universitair docent verdient 11.500 birr (72 pond) per maand.
‘De kosten zijn de belangrijkste barrière,’ zegt Tinashe Mushakavanhu, een Zimbabwaanse academicus aan de Universiteit van Oxford. ‘Mensen kopen liever brood dan boeken, dat is de realiteit.’
Publicaties van eigen bodem
De oplossing is volgens Edoro het ontwikkelen van ‘een uitgeversmarkt van eigen bodem. Als je die eenmaal hebt, kun je op betaalbare wijze boeken aan de man brengen,’ zegt ze. Edoro noemt haar thuisland Nigeria als voorbeeld. In de afgelopen twintig jaar zijn er verschillende nieuwe uitgeverijen ontstaan. Deze uitgeverijen werken niet alleen met opkomende Nigeriaanse schrijvers, ze kopen ook de rechten van internationale bestsellers en drukken Nigeriaanse edities, zodat ze beschikbaar en betaalbaar blijven.
‘Lange tijd kregen Nigerianen niet de boeken die ze wilden lezen. Nu hebben mensen toegang tot de meeste Afrikaanse titels,’ zegt Othuke Ominiabohs, oprichter van Masobe Books, een onafhankelijke Nigeriaanse uitgeverij.
Sinds de oprichting in 2020 heeft Masobe Books meer dan honderd auteurs gecontracteerd en meer dan honderdduizend boeken verkocht. Het succes ligt in het aangaan van relaties met fysieke winkels, het creëren van een hype rond boeken op sociale media, frisse omslagontwerpen en geweldige werken voor realistische prijzen.
‘Toen we begonnen, was iedereen enthousiast over de covers,’ zegt Ominiabohs. ‘Ze waren nieuw, verfrissend, gedurfd. En de verhalen op die omslagen waren heel enerverend, heel Nigeriaans. Ze gingen niet over mensen in de VS of Groot-Brittannië. Het waren verhalen over mensen die in Nigeria woonden, die in Nigeria werkten, die Nigeriaans aten. Ze waren herkenbaar.’
Originele oplossingen
Elders vinden schrijvers hun eigen manieren om te innoveren. Crowdfunding is een handig middel voor eigen publicaties. In Zimbabwe gebruiken verschillende auteurs WhatsApp-groepen om hun boeken te schrijven en te verspreiden, waarbij ze hoofdstukken gratis uitgeven en een kleine vergoeding vragen voor de mogelijkheid om verder te lezen. In Ethiopië hebben twee programmeurs het e-book- en luisterboekplatform Tuba gelanceerd, waar boeken kunnen worden gedownload naar een app, voor een fractie van de kosten van een fysiek exemplaar.
‘We worden steeds groter,’ zegt Dagnachew Tesfaye, een van de oprichters van Tuba. ‘Het is nog vroeg, maar we hopen honderdduizenden boeken te gaan verkopen.’
Een Keniaans digitaal onderwijsplatform, eKitabu, lanceerde in 2024 een uitgeverij, Mvua Press. Tot nu toe heeft die tien boeken gepubliceerd. Het bedrijf heeft ook een schrijverscafé in Nairobi om nieuwe auteurs te helpen hun prille ideeën om te zetten in manuscripten die kunnen worden ingediend.
‘Wij geloven dat er een markt is voor boeken in Afrika als ze toegankelijker en goedkoper worden voor lezers,’ zegt Mercy Kirui, de uitgeefmanager van Mvua Press. ‘We willen dat een boek van een Afrikaanse auteur een hit wordt in Afrika vóórdat het een wereldwijde bestseller wordt.’
