Elke week pluist de redactie van 360 een actuele gebeurtenis voor je uit aan de hand van de internationale pers. Deze week kijken we naar Turkije, waar grote protesten zijn uitgebroken nadat Erdoğan zijn grootste politieke rivaal Ekrem Imamoğlu vorige week woensdag heeft gearresteerd. Wat is er gebeurd en wat betekent dit voor het land?
Dit artikel verscheen woensdag in de nieuwsbrief, exclusief voor abonnees. Wil je elke week op de hoogte blijven? Neem dan een (proef)abonnement – tijdelijk al vanaf €1,50 per maand – op 360 Magazine.
Wat is er gebeurd?
Slechts enkele dagen voordat de belangrijkste oppositiepartij van Turkije haar presidentskandidaat zou kiezen, werd de belangrijkste kandidaat, de burgemeester van Istanbul Ekrem Imamoğlu, vorige week woensdag gearresteerd en gevangengezet. ‘Met deze schaamteloze daad van politieke onderdrukking heeft de Turkse regering een gedenkwaardige stap gezet in de richting van een volwaardige autocratie’, schrijft Foreign Affairs. Volgens het Amerikaanse tijdschrift was dit een berekende zet van Erdoğan. Op dinsdag trok Imamoğlu’s alma mater, de Universiteit van Istanbul, zijn diploma in – volgens de wet moeten Turkse presidentskandidaten in het bezit zijn van een universitair diploma. De volgende dag werd Imamoğlu gearresteerd op beschuldiging van corruptie en terrorisme. ‘Deze gerechtelijke uitspraken weerhouden hem niet alleen van zijn presidentiële ambities, maar ontheffen hem ook van zijn positie als burgemeester van de grootste stad en economische grootmacht van Turkije.’
Imamoğlu was een van de meer dan honderd mensen, waaronder andere politici en journalisten, die in hechtenis werd genomen in het kader van een grootschalig onderzoek. Het hoofd van het Openbaar Ministerie in Istanbul beschuldigt Imamoğlu van ‘het oprichten van een criminele organisatie, het aannemen van steekpenningen, afpersing, het onrechtmatig vastleggen van persoonlijke gegevens en het manipuleren van een aanbesteding’. Het openbaar ministerie sprak ook het ‘sterke vermoeden’ uit dat Imamoğlu betrokken was bij ‘het helpen van een gewapende terroristische organisatie’, een verwijzing naar vermeende banden met pro-Koerdische groepen, aldus Politico.
Ekrem İmamoglu tijdens een toespraak in Istanbul in 2019. – © Ozan Kose / AFP
Imamoğlu vecht al jaren tegen de rechtbank. Nadat hij in 2019 de kandidaat van Erdoğan had verslagen bij de burgemeestersverkiezingen, moest hij zich enkele maanden later opnieuw verkiesbaar stellen nadat de autoriteiten de uitslag ongeldig hadden verklaard. In 2022 werd hij veroordeeld tot meer dan twee jaar gevangenisstraf, in afwachting van hoger beroep, nadat hij de ambtenaren die zijn eerste overwinning ongeldig hadden verklaard ‘dwazen’ had genoemd. Hij won de lokale verkiezingen van vorig jaar en bezorgde de CHP de beste verkiezingsuitslag sinds de jaren 1970, aldus The Economist. ‘Dat Imamoğlu zo lang heeft kunnen overleven, is precies wat hem zo gevaarlijk heeft gemaakt voor de leider van Turkije en zo aantrekkelijk voor de kiezers. Al maanden heeft hij in de peilingen een comfortabele voorsprong op Erdoğan.’
In berichten op sociale media bekritiseerde Imamoğlu zijn arrestatie als een ‘zwarte vlek op onze democratie’ en zei hij dat de gerechtelijke procedure niet werd gevolgd. Op zondag bepaalde de rechtbank dat hij zonder borgtocht opgesloten moest worden in afwachting van zijn proces onder verdenking van corruptie. De beschuldiging van terrorisme werd echter ingetrokken. Een Turkse rechtbank hield de aanklacht van corruptie staande en zei: ‘Hoewel er een sterke verdenking is van het helpen van een gewapende terroristische organisatie, wordt (zijn arrestatie) in dit stadium niet nodig geacht, omdat al besloten is dat hij gearresteerd zal worden voor misdrijven van financiële aard.’ Omdat Imamoğlu niet werd beschuldigd van terreur, zal de rechtbank geen regeringscommissaris kunnen benoemen voor de gemeente Istanbul, meldt Al Jazeera.
‘Turkije nadert een punt waarop er geen weg terug meer is’
The Economist schrijft dat ‘Turkije een punt nadert waarop er geen weg terug meer is’. Vorige week was de Turkse regering nog wat politicologen een ‘concurrerend autoritair regime’ noemen: hoewel Erdoğan ongecontroleerde uitvoerende macht heeft en de facto controle heeft over de rechtbanken en het grootste deel van de media, zijn de verkiezingen grotendeels vrij gebleven. ‘Maar op 19 maart arresteerde de politie Imamoğlu, samen met tientallen anderen, waaronder zijn topadviseurs en andere lokale functionarissen. Wat overblijft komt dicht in de buurt van een volledige autocratie.’ Foreign affairs vult aan: ‘Door de burgemeester van Istanbul buiten de politiek te zetten, heeft de regering de grens overschreden die het autoritaire systeem van Turkije scheidt van een volledige autocratie naar Russisch model, waarin de president zijn tegenstanders uitkiest en verkiezingen puur voor de show zijn.’
Wat zijn de reacties op de aanhouding?
De arrestaties hebben geleid tot de grootste protesten in Turkije in meer dan tien jaar. Demonstranten zijn in botsing gekomen met politieagenten die gewapend waren met waterkanonnen en traangas, aldus BBC. Er zouden volgens het ministerie van Binnenlandse Zaken inmiddels meer dan veertienhonderd mensen gearresteerd zijn. ‘Dit gaat niet meer alleen om Imamoğlu. Het gaat over een strijd voor democratie en gelijke rechten,’ aldus een demonstrant tegen The Guardian.
Aanhangers van de burgemeester zeiden dat driehonderdduizend mensen zich vrijdagavond hadden aangesloten bij een protest in Istanbul. De Turkse autoriteiten namen extra maatregelen om de groeiende protesten de kop in te drukken. Zo blokkeerden ze het verkeer dat over de twee bruggen naar het stadhuis in Istanbul rijdt en sloten ze verschillende doorgangen in de buurt af met rijen oproerpolitie. ‘Nu de regering de steun van de kiezers heeft verloren en afstand heeft genomen van het volk, probeert ze de samenleving met geweld en repressie weer op het rechte pad te krijgen. Deze leiders wisten dat ze geen kans zouden maken om te winnen of zelfs maar de 30 procent te halen als er vrije verkiezingen zouden zijn’, schrijft een columnist van het linkse Turkse dagblad Birgün.
Demonstranten en oproerpolitie tijdens een protest in Istanbul, Turkije op 23 maart 2025. – © Pavel Nemecek / CTK Foto/Pavel Nemecek
De protesten zijn de grootste die het land heeft gezien sinds de Gezi-protesten van 2013, die in Istanbul ontstonden naar aanleiding van de sloop van een plaatselijk park. De staat reageerde destijds hardhandig – veiligheidstroepen doodden verschillende mensen, verwondden duizenden demonstranten en verrichtten massa-arrestaties, aldus Foreign Affairs. Sindsdien heeft Erdoğan openbare bijeenkomsten aan banden gelegd om ervoor te zorgen dat demonstraties nooit meer dezelfde omvang bereiken.
De regering heeft afgelopen week enkele socialmedia-accounts van oppositieleden geblokkeerd en WhatsApp een aantal keer uit de lucht gehaald. Regeringsgezinde media hebben de straatprotesten gemeden, schrijft Politico. In een scherpe waarschuwing aan de demonstranten voor de mogelijke gevolgen van hun acties, omschreef Erdoğan de demonstraties als ‘straatterreur’ en had hij ook een boodschap voor de CHP waartoe zijn gearresteerde rivaal behoort. ‘We zullen zeker niet toestaan dat de CHP en haar aanhangers de openbare orde en de vrede van onze natie verstoren door middel van provocaties,’ zei de president in een bericht dat op X werd geplaatst.
‘Erdogan wil misschien op Poetin lijken, maar Turkije is Rusland niet’
In een gebaar van verzet kondigde de CHP aan dat ze door zou gaan met haar voorverkiezing op 23 maart. De CHP nodigde alle Turken – niet alleen partijleden – uit om deel te nemen en Imamoğlu als kandidaat te kiezen. Volgens de nieuwswebsite Turkish Minute stemden ongeveer 15 miljoen mensen zondag bij de door CHP georganiseerde symbolische voorverkiezing om massaal hun steun te betuigen aan de onlangs afgezette burgemeester van Istanbul.
Internationaal blijven de reacties zo goed als uit, merkt The Guardian op. ‘Ondanks de binnenlandse verontwaardiging over de detentie van Imamoğlu, bleef de internationale reactie gematigd.’ Een woordvoerder van de secretaris-generaal van de VN zei te hopen dat ‘de normale regels voor een eerlijk proces worden gevolgd’, terwijl Tammy Bruce, woordvoerder van het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken, zei dat Washington ‘geen commentaar zal geven op de interne besluitvormingsprocessen van een ander land’.
Hoe gaat Turkije nu verder?
Turkije staat op een kritiek punt. Volgens de Turkse grondwet mag een president maximaal twee termijnen dienen en de huidige termijn van Erdoğan eindigt in 2028. Als het parlement vraagt om vervroegde verkiezingen, zou de eenenzeventigjarige Erdoğan zich legaal opnieuw verkiesbaar kunnen stellen voordat zijn tweede termijn afloopt.
Erdoğan heeft vaker zijn toevlucht genomen tot extreme maatregelen om zichzelf en zijn partij voor te blijven. In de gemeenteraadsverkiezingen van 2019 in Istanbul, toen Imamoğlu de kandidaat van Erdoğans partij versloeg, eisten ze een herhaalde verkiezingen – die Imamoğlu opnieuw won, met ditmaal een grotere marge. De gevaarlijkste tactiek van Erdoğan is echter het arresteren van zijn sterke rivalen. Selahattin Demirtas, de charismatische Koerdische politicus die Erdoğan uitdaagde in de presidentsverkiezingen van 2014 en 2018, zit sinds 2016 achter de tralies (hij voerde zijn tweede campagne vanuit de gevangenis) op beschuldiging van terrorisme. Imamoğlu werd in 2022 ook veroordeeld tot een gevangenisstraf. Maar omdat de zaak nog in hoger beroep loopt, heeft de veroordeling de burgemeester er niet van weerhouden om zich opnieuw verkiesbaar te stellen.
De Turkse president Erdogan spreekt het kabinet toe na de kabinetsvergadering in het presidentiële complex in Ankara, Turkije op 24 maart 2025. – © Utku Ucrak / Anadolu
Erdoğan speelt een risicovol spel. Maar als hij slaagt, gaat hij de volgende verkiezingen in tegen een tegenstander die hij zelf heeft uitgekozen, waardoor zijn bewind voor het leven is veiliggesteld. ‘Erdoğan is nu gevaarlijk dicht bij het bereiken van wat hij wil, en hij volgt een vergelijkbaar pad als Poetin in Rusland om dat doel te bereiken’, schrijft Foreign Affairs. Twee decennia geleden was Rusland niet de strak gecontroleerde autocratie die het nu is. De economie van het land bloeide en Poetin was populair, dus hij tolereerde enige oppositie en liet delen van het democratische systeem intact. Maar na de financiële crisis van 2008, toen de economische groei stagneerde en protesten tegen de regering uitbraken, reageerde Poetin met repressie. ‘En in 2020 verstevigde hij zijn heerschappij als onbetwiste alleenheerser.’
Maar toch is er een groot verschil tussen de twee. ‘Erdoğan wil misschien op Poetin lijken, maar Turkije is Rusland niet’, analyseert Foreign Affairs. In tegenstelling tot Rusland, dat leeft van de rijkdom aan grondstoffen, is de Turkse economie sterk afhankelijk van buitenlandse investeringen. Steeds meer investeerders vluchten naarmate het land autoritairder wordt, en een volledige autocratie zal er maar weinig terugbrengen. ‘De Turkse economie zou in een crisis blijven steken. En zelfs een sterke leider moet resultaten boeken om zijn greep op de macht te behouden.’
Ook het Turkse volk bijt van zich af. ‘Wat de regering niet inziet, is dat ze oorlog voert tegen de meerderheid van de bevolking die repressie openlijk afwijst’, schrijft een columnist in Birgün. ‘Zijn tijd raakt dus op. Onder deze omstandigheden is het niet langer mogelijk om te praten over wetten, een grondwet of vrije verkiezingen. Maar één ding weten we: moed is minstens zo besmettelijk als angst.’
