Om de productiviteit van hun bijenkorven te verhogen, hebben Jemenitische imkers klassieke nomadische gebruiken overgenomen.
Toen imker Mosad Al-Humairi zag hoe zijn truck met 48 bijenkorven plotseling scheef kwam te staan, de rechterwielen in de modder wegzakten en het dak overhelde richting de afgrond, stond de tijd even stil. De 288 kilometer lange reis van Ibb, in Centraal-Jemen, naar Al-Usaymat in de noordelijke provincie Amran was bedoeld om de voortplanting van zijn bijen te bevorderen en de beestjes productiever te maken. Maar door zware regenval was de onverharde weg veranderd in een grote modderpoel, en hing zijn broodwinning opeens aan een zijden draadje. ‘Het moment leek oneindig lang te duren en ik stond daar maar, als de dood dat mijn halve bijenkolonie verloren ging, terwijl mijn drie zoons de truck weer recht probeerden te zetten,’ vertelt hij over die noodlottige septembernacht.
Al-Humairi had al een week extra gewacht op mooier weer, zodat hij de bijenkorven van de hooglanden in Ibb, waar hij sinds maart verbleef, kon verplaatsen naar Al-Usaymat. Daar was namelijk de bloeitijd van de inheemse sidr-boom begonnen. Die zeven dagen zijn van onschatbare waarde in het korte leven van de kostbare sidr-bloem, die van half september tot half november bloeit en waar Jemenitische honing wereldwijd om bekendstaat. Hij wilde niet nog meer kostbare tijd verliezen, dus laadde hij al zijn bijenkorven in en ging hij door weer en wind de weg op. Hij moest ’s nachts rijden, omdat de bijen dan allemaal weer in hun korven zitten.
Seizoensmigratie
Deze eeuwenoude seizoensmigratie, ook wel de Tazeeb genoemd, is een belangrijk onderdeel van het Jemenitische leven. Veel Jemenieten zijn rundveehouders, en zijn eraan gewend om als nomaden het dorre landschap af te reizen om hun vee te laten grazen. Door de klimaatverandering stijgt de temperatuur en valt er in Jemen, een van de droogste landen ter wereld, nog minder regen. Daarom hebben Jemenitische imkers sinds kort deze nomadische gebruiken overgenomen om zo meer bloeiende bloemen te vinden en het diverse maar fragiele ecosysteem in het land optimaal te gebruiken.
Volgens experts en imkers hebben de mobiele bijenstallen een grote invloed gehad op bijenpopulaties en hun productiviteit. Alleen al in de periode 2017-2020 zijn er minstens honderdduizend bijenkorven bijgekomen, aldus het Jemenitische ministerie van Landbouw.
‘In 2010 heb ik 61 bijenkorven geërfd van mijn vader. Na vijf jaar goede zorg waren dat er 67,’ zegt Al-Humairi. ‘En toen begon ik met de Tazeeb. In 2024 zat ik op 97 korven. Dat komt doordat we altijd de bloeiende bloemen opzoeken; zo bieden we de bijen het hele jaar door vruchtbare en gezonde omstandigheden.’
Door habitatverlies, landbouwgif en klimaatverandering daalt de wereldwijde bijenpopulatie schrikbarend snel
Door habitatverlies, landbouwgif en klimaatverandering daalt de wereldwijde bijenpopulatie schrikbarend snel, maar de migrerende bijenstallen in Jemen vormen een natuurlijke methode om de populatie snel te doen stijgen. ‘Vóór de Tazeeb kreeg ik wel langzaam meer bijen, maar het tempo kon nooit op tegen de sterfte tijdens koude of juist hete periodes, waarin er minder eten is,’ legt Al-Humairi uit.
Volgens Abdulaziz Al-Junaid, hoofd veevoorzieningen bij het ministerie van Landbouw in Sanaa, vervoert naar schatting 80 procent van de honderdduizend imkers in Jemen zijn bijenkorven seizoensmatig om de bloei van verschillende planten te kunnen benutten. Een van de belangrijkste migraties is die tijdens de bloeiperiode van de sidr-boom. Deze grote, doornige bomen groeien in heel Jemen en bloeien maar een heel korte periode. Sidr-honing kan tot wel 140 euro per kilo opleveren en wordt geprezen om zijn medicinale eigenschappen.
‘Als de sidr-bloemen beginnen te vallen en de vruchtvorming begint, trekken de meeste imkers naar een gebied met veel bomen,’ aldus imker Mabrouk Al-Muntasir. Er is dan van september tot november een toestroom aan imkers naar Hadramaut in het oosten, Hajjah in het noorden, en sommige delen van Ibb, Dhamar en Taiz.
Uitputting
Tijdens het sidr-seizoen werken de bijen keihard, alsof ze zich ervan bewust zijn dat er maar weinig tijd is, merkt Al-Muntasir op. ‘Ze putten zichzelf uit, dus brengen we ze naar groenere gebieden, zodat ze kunnen aansterken en zich kunnen voortplanten,’ zegt hij, ter verklaring van de periode van acht maanden in het graasland. Deze bijenmigratie zorgt voor verschillende types honing, aangezien verschillende planten de nectarvoorraad beïnvloeden.
Het ministerie van Landbouw in Jemen, dat onder de Houthi-regering in Sanaa valt, schat in dat de honingproductie in de laatste tien jaar fors is gestegen. Alleen al in 2024 produceerde Jemen 7000 ton honing, waaronder sidr-honing en andere soorten. In 2017 was dit nog 2500 ton.
Net als elders ter wereld zijn imkers in Jemen in gevaar. Wereldwijd onderzoek heeft aangetoond aan dat pesticiden een drastische invloed hebben op het voortplantingsvermogen van bijen. In Jemen zijn sommige imkers door chemische besproeiing een kwart van hun korven verloren, aldus Al-Junaid. ‘Pesticiden veroorzaken massale bijensterfte,’ zegt hij. Volgens hem heeft dit geleid tot conflicten tussen imkers en malariabestrijdingsteams die die met pesticiden werken, recentelijk nog in Ibb, in april.
Al-Junaid zegt dat het ministerie van Landbouw er bij het ministerie van Volksgezondheid op heeft aangedrongen om bij het plannen van de besproeiing rekening te houden met de Tazeeb-routes, maar dit wordt weinig gehandhaafd. ‘Soms beginnen ze zonder aankondiging aan een campagne, en dat leidt dan tot conflicten,’ vertelt hij.
‘Zonder samenwerking tussen boeren en imkers zal de bijenpopulatie steeds meer gevaar lopen’
Het illegaal kappen van sidr-bomen vormt ook een groot probleem. Vanwege de economische crisis in Jemen, die door bijna tien jaar oorlog alleen maar is verergerd, is het kappen van bomen voor houtskool en brandhout fors toegenomen. ‘Ontbossing is voor sommigen hun broodwinning geworden,’ zegt Al-Junaid. ‘Ze vellen niet meer alleen de dode bomen; ze hakken ook levende bomen om, laten ze drogen en maken er houtskool van.’ Gesprekken met lokale autoriteiten om ontbossing tegen te gaan hebben weinig resultaat opgeleverd en de sidr-bossen blijven krimpen, voegt hij toe.
De klimaatverandering zorgt voor extra obstakels. De Tazeeb begon ooit als oplossing voor een verandering in weerpatronen, maar door toenemende woestijnvorming, overstromingen en habitatverlies hebben de migratie nog noodzakelijker gemaakt, zegt Al-Junaid. ‘Imkers uit gebieden zoals Shabwa in het zuiden en Tihama in het westen hebben hun geboortegrond verlaten en trekken het hele jaar rond om hun bijen van voedsel te kunnen voorzien,’ zegt hij. Volgens Al-Junaid zijn er in Jemen nu naar schatting 1,3 miljoen bijenkorven; dat waren er drie jaar geleden nog 1,197 miljoen. De Tazeeb is naar zijn mening cruciaal geweest bij het behouden en uitbreiden van de bijenpopulaties. Bijenonderzoeker Abdulsalam Al-Samawi merkt op dat ontbossing, voedselgebrek in de winter en onbegrensd pesticidegebruik de voordelen van de Tazeeb het meest in de weg zitten. ‘Zonder samenwerking tussen boeren en imkers zal de bijenpopulatie steeds meer gevaar lopen,’ waarschuwt hij.
Inspanning
De Tazeeb is een fysieke zware inspanning, waarbij regelmatig wordt gereisd en waarbij minstens twee volwassenen nodig zijn om de korven constant in de gaten kunnen houden. Dat is het dagelijks leven van de twintigjarige Montaser Al-Harazi, die dag in, dag uit de bijenkorven nauwkeurig monitort. ‘Er hoeft maar één hoornaar binnen te komen en het valt allemaal in duigen,’ zegt hij. ‘Zo’n beest kan niet alleen heel veel bijen doden, maar de kolonie kan ervan op de vlucht slaan.’
Om de korven te beschermen plaatst hij vallen voor slangen en andere roofdieren. Ook heeft hij een zelfgemaakte katapult bij zich, in elkaar geknutseld van rubber en ijzer, om elke vorm van bedreiging mee te bekogelen. Hij is steeds ervarener geworden in het jagen op dieren die het op zijn bijen hebben gemunt.
Maar de Tazeeb eist zijn tol. ‘Ik leef nu net als de bijen: ik reis altijd rond en blijf nooit op één plek,’ zegt hij. ‘Zoals de klimaatverandering de stabiliteit van de bijen heeft aangetast, hebben de oorlog en de strijd om te overleven onze stabiliteit weggenomen.’
