Wanneer oorlog en crisis dreigen spelen bezorgde spaarders op zekerheid en gaan goud kopen. Maar de geschiedenis laat zien dat er andere, betere investeringen voorhande zijn.
Als Lena Klimek ’s avonds met haar man op de bank zit en ze in het nieuws weer eens horen over pantservoertuigen, drones en doden, stellen beiden zich het worstcasescenario voor. Waarheen kunnen ze vluchten als de oorlog in Oost-Europa zich zou uitbreiden naar Duitsland? Naar Nieuw-Zeeland? Naar de Caraïbische eilanden? Of toch naar familie in Spanje? Wat is ver genoeg en hoe zouden ze er kunnen komen? En vooral: hoeveel geld hebben ze daarvoor nodig? In welke vorm? Hoe beschermen ze hun vermogen?
De zesenvijftigjarige schooldirecteur wil goed voorbereid zijn. De eerste stap: 7000 euro contant van de bank halen. Dat zou voldoende moeten zijn, meent ze, om de vlucht te betalen. Het is een gevoelig onderwerp voor haar, vertelt Klimek, die daarom liever niet met haar echte naam in de krant wil. We moeten haar niet verkeerd begrijpen, zegt ze; ze gelooft niet dat de wereld binnenkort vergaat. Ze is geen prepper. Maar een beetje voorbereiding lijkt haar gezien de toestand in de wereld wel op zijn plaats. ‘Sinds Trump weer aan de macht is, maak ik me voor het eerst van mijn leven zorgen over mijn veiligheid en die van mijn gezin,’ zegt Klimek. En over haar bezittingen.
Aanleiding tot zorg gaven de nieuwsberichten de laatste tijd in overvloed: in Oekraïne sterven week in week uit mensen door Russische troepen en drones. Donald Trump wekt twijfel aan de VS als bondgenoot. In Duitsland wordt weer gediscussieerd over de dienstplicht. En de EU-commissie riep alle burgers op om een noodpakket voor minstens 72 uur in huis te halen.
Speelbal
Twee derde van de mensen in Duitsland voelt zich een speelbal van grotere machten, met Trump aan de ene en Poetin aan de andere kant. Driekwart maakt zich zorgen om de veiligheid in Europa, zo meldde ARD-Deutschlandtrend onlangs.
Velen zijn ook bezorgd over de vraag hoe ze hun geld moeten investeren. Actuele cijfers van de Vereniging van Banken laten zien dat steeds meer Duitsers hun geld bewust steken in zaken die geacht worden crisisbestendig te zijn: vastgoed, contanten en goud.
Maar stel je zo inderdaad je vermogen veilig voor onzekere tijden?
Laten we de crisischeck beginnen met het meest voor de hand liggende: contant geld. Een kleine voorraad, die ook Klimek aanlegt, is vooral belangrijk voor de korte termijn. Met haar 7000 euro wil de schooldirecteur de eerste dagen doorkomen in geval van oorlog of een natuurramp, zodat ze het noodzakelijkste kan betalen: voedsel, water en misschien tickets.
Ook het rijksbureau voor bescherming van de bevolking en hulp bij rampen zegt: contant geld hoort in het noodpakket. Overigens zijn de autoriteiten desgevraagd terughoudend met een aanbeveling over de hoogte van het bedrag. De Zweedse overheid is daarin concreter en raadt de bevolking, die niet dol is op contanten, aan om munten en biljetten ‘voor minstens een week’ in huis te hebben, ‘bij voorkeur in verschillende coupures’.
In crisistijd aan contant geld komen is niet altijd eenvoudig. Toen in 2022 de oorlog uitbrak ontstonden er eerst in Oekraïne en later ook in Rusland zogeheten ‘bank-runs’, waarbij mensen probeerden hun bankrekeningen leeg te halen. Om het systeem tegen instorting te beschermen stellen banken op zulke momenten vaak limieten in: bij de staatsschuldencrisis in Griekenland, in 2015, konden de klanten bijvoorbeeld maar 60 euro per dag opnemen.
Bij de staatsschuldencrisis in Griekenland, in 2015, konden de klanten maar 60 euro per dag opnemen
Als de Deutsche Bundesbank gevraagd wordt of de verstrekking van contant geld in Duitsland ook in een crisis is gewaarborgd, bijvoorbeeld wanneer er sprake is van een grote stroomstoring, dan luidt het antwoord dat in alle bankfilialen ongeveer vijf maal zo veel contant geld aanwezig is als de mensen dagelijks opnemen. Bovendien beschikken ze over noodstroomaggregaten met brandstof voor drie dagen.
Op middellange tot lange termijn lijkt het minder zinvol om grote hoeveelheden contant geld te bewaren: het verliest in de regel aan waarde door inflatie, en in onzekere tijden vaak aanzienlijk sneller dan anders. Daarom kopen mensen die hun vermogen zeker willen stellen contant geld in andere valuta, die ‘stabieler geacht’ worden, zegt Michael Eubel. Hij is expert in deviezen en edelmetalen bij de Bayern LB, en hij rekent daartoe op dit moment vooral de Zwitserse franken, Australische dollars, Noorse kronen en Amerikaanse dollars. Zoals navraag van Zeit Online bij andere banken laat zien, werden in Duitsland de laatste tijd niet merkbaar meer buitenlandse valuta aangevraagd dan anders.
Bij een ander soort investering stijgt de vraag op het ogenblik echter onophoudelijk: goud. Dat is te zien aan de prijs per ounce. In januari van het jaar 2022, nog voor de Russische overval op Oekraïne, lag die op ongeveer 1600 euro. Nu bedraagt deze meer dan 2900 euro. Dat verbaast Ralph B. niet. Hij bewaart thuis op het platteland bij Zürich ongeveer 20 goudtabletjes van 1 tot 2 gram, die bij de huidige koers samen een waarde hebben van ruim 3000 euro. Uit angst voor inbrekers wil hij niet met zijn volledige naam genoemd worden. B. werkt als IT-expert bij een fintech-onderneming. In geval van nood wil de zesenvijftigjarige zijn goud als betaalmiddel gebruiken en eten kopen bij de boeren in de buurt en in de supermarkt. Zijn gedachte: ‘Als de crash eenmaal een feit is, heb je niks meer aan contant geld. Lees de dagboeken van onze grootouders maar.’
Crisisvaluta
Zijn grootmoeder heeft in de Tweede Wereldoorlog zelfs gouden oorringen geruild voor levensmiddelen. ‘Als er in de winkel niets meer te koop is, weten de boeren bij mij in de buurt snel hoeveel gram goud ze voor een varken kunnen vragen,’ aldus Ralph B. Vandaar de verdeling in stukjes van 1 of 2 gram. Van een grote baar goud is het immers moeilijker iets af te snijden. Alleen is die opdeling in kleine stukjes duurder.
B.’s verhaal klinkt overtuigend, maar volgens historicus Laura Rischbieter is er geen algemene aanbeveling uit af te leiden. Er zijn te weinig empirische bewijzen om te kunnen beoordelen of goud in het verleden over het algemeen als betaalmiddel kon worden ingezet. ‘Ik zou het daarom geen crisisvaluta willen noemen, maar eerder een instrument om waarde te behouden,’ zegt Rischbieter, die aan de Universiteit van Basel de geschiedenis van het kapitalisme doceert en onderzoekt.
Waarde behouden, dat konden spaarders in het verleden meestal heel goed met goud. Tijdens de financiële crisis, de coronapandemie of de Oekraïne-invasie gold: als mensen zich zorgen maken, dan kun je erop rekenen dat de goudprijs recordhoogtes bereikt. Historicus Eva Maria Gajek onderzoekt aan het Max Planck Institut für Gesellschaftsforschung [maatschappelijk onderzoek] de vermogensgeschiedenis. ‘In de Tweede Wereldoorlog vormde goud voor Joodse emigranten die tijdig konden reageren een mogelijkheid om een deel van hun vermogen in veiligheid te brengen,’ beaamt Gajek.
En dus heeft Ralph B. behalve zijn kleine goudtabletjes nog 3 ounce goud, net geen 100 gram, in een bankkluis gedeponeerd. De actuele waarde: bijna 10.000 euro.
Met grotere hoeveelheden goud rondlopen is simpelweg te riskant. Het kan kwijtraken of gestolen worden
Goud is echter niet altijd even praktisch. B. moet in geval van nood snel naar zijn bankfiliaal, dat dan ook nog open moet zijn. Bovendien kost de kluis elke maand geld. Afhankelijk van de bank en de grootte van de kluis is dat maandelijks een bedrag van tussen de 10 en 35 euro, zegt Andreas Görler van de Berlijnse vermogensbeheerder Pruschke & Kalm. Je kan ook thuis een kluis maken, in de muur. Maar dat kost ook geld en dat kan om bouwtechnische reden niet in elke woning, aldus Görler. En met grotere hoeveelheden goud rondlopen is simpelweg te riskant. Het kan kwijtraken of gestolen worden.
Het kan dan ook eenvoudiger zijn om het vermogen om te ruilen in de cryptomunt bitcoin – en in een zogeheten hardware-wallet op een USB-stick het land uit te brengen. Zo lukte het een Oekraïense vluchteling om ongeveer 40 procent van zijn vermogen in een bitcoinwallet naar Polen te brengen, zoals de Amerikaanse zender CNBC berichtte. Bitcoins hebben een paar voordelen. Je kunt ze niet alleen makkelijker over een grens brengen op een USB-stick, maar ook beter dan goudbaren verstoppen. Bovendien zijn crypto’s niet afhankelijk van banken, ze kunnen dus niet door de staat worden ‘bevroren’ en zijn nog beschikbaar wanneer hackers het Europese betaalsysteem lamleggen.
Maar betalen kun je met bitcoin of andere cryptovaluta slechts in enkele zaken en restaurants. ‘Daarom zijn ze niet echt geschikt als valuta voor noodgevallen,’ zegt vermogensbeheerder Görler. Uiteindelijk zou je toch weer toegang tot een bank nodig hebben. Ook wat betreft het veiligstellen van het eigen vermogen op lange termijn is Görler sceptisch; de koers van cryptovaluta is nogal veranderlijk.
Aandelen in crisistijd
En hoe zit het met aandelen in crisistijd? Steeds meer Duitsers nemen intussen met hun vermogen delen in bedrijven, meestal in de vorm van ETF’s (exchange-trades funds). Alleen: wie dringend brood nodig heeft, zal dat niet kunnen krijgen in ruil voor waardepapier. Bovendien kunnen de koersen door politieke onzekerheid snel instorten. De depots zijn tegenwoordig vaak alleen digitaal toegankelijk, wat het handelen kan bemoeilijken.
Maar op enig moment, dat is althans de hoop, is elke crisis voorbij. Contant geld is dan minder waard, hetzij door inflatie hetzij door een geldhervorming. Goud heb je intussen misschien opgebruikt. En aandelen? Wie gespreid belegt in aandelen uit uiteenlopende landen en sectoren, zal op de lange termijn zien dat zijn portefeuille zich steeds herstelt, meent Rischbieter.
Vermogensbeheerder Andreas Görler beveelt zijn klanten, ook degenen die door angst voor oorlog geplaagd worden, dan ook nog steeds waardepapieren aan. In de negenendertig jaar dat hij werkzaam is in de branche heeft hij met zijn klanten al vele crises doorstaan. ‘Het kan altijd gebeuren dat mensen in paniek hun beleggingen stopzetten, hun aandelen met verlies verkopen en alles in geld vastleggen,’ zegt hij. Maar gelukkig komt dat maar zelden voor. Meestal lukt het om de beleggers te kalmeren, vertelt Görler. Alleen wordt dat er niet makkelijker op nu we steeds sneller en vaker een stortvloed van slecht nieuws over zich heen krijgen.
In historisch opzicht is er één investering die zich in het bijzonder als crisisbestendig heeft bewezen: grondbezit
In historisch opzicht is er één investering die zich in het bijzonder als crisisbestendig heeft bewezen: grondbezit, en in mindere mate ook bezit van het vastgoed dat op die grond staat. Gajek heeft er onderzoek naar gedaan. ‘Voor de Eerste Wereldoorlog was industrieel Bertha Krupp de rijkste persoon op de miljonairslijst van het Duitse keizerrijk,’ zegt ze. ‘Daarna heeft de adellijke familie van de Hohenzollerns de titel overgenomen.’
De reden: de Hohenzollerns bezaten veel landerijen en hadden hun vermogen ondergebracht in familiestichtingen. Anders dan veel andere rijken die indertijd hun ‘vermogen destijds investeerden in industrie en handel’, zegt Gajek. Door de wereldoorlog verloren beleggingen in aandelen en leningen de helft van hun waarde, en ook de vastgoedprijzen kelderden drastisch. De waarde van het grondbezit bleef daarentegen grotendeels stabiel. Rischbieter plaatst één belangrijke kanttekening bij vastgoed als de veiligste investering in crisistijden: ‘Vastgoed is zo duur geworden dat lang niet iedereen zich nog een aankoop kan veroorloven.’
Lena Klimek, de schooldirecteur uit Hamburg, ziet veel in de strategie van de Hohenzollerns. Nu overweegt ze om het ouderlijk huis op het platteland, dat ze eigenlijk wilde verkopen, toch te houden. Haar vader is ziek en ze wilde haar ouders eigenlijk dichterbij halen, ‘maar het huis staat op een perceel van 1000 vierkante meter. Misschien kunnen wij daar ook gaan wonen, en in geval van crisis ons eigen eten verbouwen.’ In dit huis ziet ze momenteel de grootste vorm van zekerheid: ‘Dat kan tenminste niemand stelen of wegslepen.’
