Zwijgen over het belang van een goed integratiebeleid vertroebelt de discussie over een belangrijk onderwerp voor de toekomst van de Europese samenlevingen. Het migratievraagstuk, op de spits gedreven door extreemrechts, plaatst sociaaldemocratische partijen voor een dilemma: hoe kan de controle worden hersteld zonder in te stemmen met inhumaan beleid? Een analyse van Sylvie Kaufmann, columnist van Le Monde.
Er is bijna geen ontkomen aan: het onderwerp migratie, met al zijn haken en ogen, is overal in Europa koren op de molen van extreemrechtse partijen, waardoor klassiek rechts in een gevaarlijke concurrentiestrijd belandt. Ook sociaaldemocratische groeperingen worden voor een dilemma geplaatst dat steeds moeilijker te vermijden is.
Bijna geen enkele democratie in de Euro-Atlantische regio blijft deze kwestie bespaard. De voormalige Republikeinse president Donald Trump fulmineert ertegen in zijn toespraken, het mandaat van zijn opvolger Joe Biden is erdoor vergiftigd en vicepresident Kamala Harris, de Democratische kandidaat voor de verkiezingen van 5 november, heeft zich door de kwestie gedwongen gezien te breken met de traditionele retoriek van haar partij. Uit peilingen blijkt dat op het gebied van illegale immigratie veruit de meeste kiezers achter Trump staan. Het onderwerp speelt een cruciale rol in Arizona, een van de zeven swingstates tijdens de komende verkiezingen, dat in de frontlinie van de migratiespanningen ligt omdat het aan Mexico grenst.
Op 27 september is Kamala Harris afgereisd naar het grensgebied in Arizona om deze brandende kwestie aan te kaarten en ze wond er geen doekjes om. Waar ze vier jaar geleden, tijdens de Democratische voorverkiezingen, nog pleitte voor het decriminaliseren van illegale immigratie, hield ze nu een heel ander verhaal: ‘De Verenigde Staten zijn een soeverein land, en ik ben van mening dat het onze plicht is om ons grensverkeer aan strenge regels te onderwerpen en die ook te handhaven.’
Dilemma
De Democratische kandidaat beseft dat ze hiermee het risico loopt de linkse stroming binnen haar partij van zich te vervreemden. Ziedaar het dilemma: kiezers ervan overtuigen dat de instroom van migranten in de hand kan worden gehouden zonder een onmenselijke behandeling van wanhopige asielzoekers goed te praten. En ook hier spreekt Kamala Harris duidelijke taal, of probeert ze dat in elk geval: ‘Het bedrieglijke idee dat er een keuze moet worden gemaakt tussen het bewaken van onze grens en het creëren van een ordelijk, veilig en menselijk systeem werp ik verre van mij. We kunnen en moeten het allebei doen.’
‘Bullshit,’ repliceert Donald Trump, die koppig vasthoudt aan het demoniseren van huisdier-etende migranten, wat naar zijn mening electoraal winstgevender is.
Zijn Europese medestanders gaan – nog? – niet zo ver, maar de dynamiek aan deze kant van de Atlantische Oceaan is dezelfde en gematigd linkse politici staan hier voor dezelfde uitdaging als Kamala Harris. Met name de sociaaldemocratische premier van Denemarken, Mette Frederiksen, belichaamt een ‘paradigmaverschuiving’ die door haar partij is afgedwongen: door het invoeren van zeer restrictieve wetgeving op het gebied van de Deense toelatingsvoorwaarden is extreemrechts in dat land verzwakt. Mette Frederiksen is al sinds 2019 comfortabel aan de macht.
Als we het migratievraagstuk niet in eigen hand nemen, dan doen de mensensmokkelaars het wel
In ongedwongen bewoordingen formuleert ze haar credo over het controleren van irreguliere immigratie, zonder iets af te doen aan het feit dat ze tot democratisch links behoort: Denemarken, zo legde ze op 31 augustus uit tijdens het GLOBSEC Forum in Praag, ‘is altijd een veilige en open samenleving geweest, maar een aantal binnenlandse problemen waarmee we momenteel worden geconfronteerd houdt verband met migratie en het gebrek aan integratie van mensen van buitenaf, zoals geweldpleging, genderongelijkheid, een parallelle samenleving, georganiseerde misdaad (…) Als sociaaldemocraat ben ik een groot voorstander van het veiligstellen van de Europese buitengrenzen. We moeten weten wie Europa binnenkomt, we moeten beslissen hoeveel mensen Europa mógen binnenkomen. Als we het migratievraagstuk niet in eigen hand nemen, zowel het reguliere als het irreguliere, dan doen de mensensmokkelaars het wel. Democraat zijn betekent dat je altijd de controle houdt over wat er in je samenleving gebeurt.’
‘De controle weer in eigen hand nemen’, dat was precies de slogan van de brexit-aanhangers in 2016, al waren die rechts. De Deense premier deed er nog een schepje bovenop: ‘Voor mij is het geen kwestie van tactiek of strategie, en ik zeg het uit de grond van mijn hart: als we een duurzame samenleving willen, moeten we de zaak onder controle houden. En dat is momenteel in Europa niet het geval.’
Paradox
Het weer onder controle krijgen van immigratie is ook iets wat een andere Europese premier beweert te hebben gedaan, de Italiaanse Giorgia Meloni, en die is rechts, heel erg rechts. Maar wie kwam haar recept twee weken geleden eens goed bestuderen? De Britse premier en Labourleider Keir Starmer. Deze onvervalste sociaaldemocraat, geschokt door de ernstige racistische rellen begin augustus in zijn land en bezorgd over de doorbraak van de anti-immigrantenpartij Reform UK, prees het ‘opmerkelijke succes’ van Italië in zijn strijd tegen illegale immigratie.
Niet gebaseerd op feiten
Hein de Haas, Nederlandse filosoof en schrijver van het boek Hoe migratie echt werkt, stelt dat wat als een van de grootste problemen van deze tijd wordt geframed, niet gebaseerd is op kennis en feiten. De Haas deed meer dan dertig jaar onderzoek naar migratie en vindt het opvallend dat het onderwerp zo sterk gepolariseerd is, alsof je kant moet kiezen: vóór of tegen. Alsof je vóór of tegen de economie of de landbouw kunt zijn. De echte vraag is volgens hem niet of migratie goed of slecht is, maar waarom beleid keer op keer heeft gefaald.
Hoewel media en politici anders beweren, laten gegevens zien dat het percentage van de wereldbevolking dat internationaal migreert, de afgelopen zestig jaar opvallend stabiel gebleven is, rond de 3 procent. En de meeste migratie vindt plaats binnen landen of tussen buurlanden. Zo woont 85 procent van de vluchtelingen ter wereld niet in het Westen, maar in buurlanden.
Een andere veelvoorkomende misvatting is dat strengere grenscontroles migratie zouden verminderen. In feite gebeurt vaak het tegenovergestelde. Wanneer grenzen worden gesloten, worden migranten die anders vrijer heen en weer reizen, gedwongen om te blijven, omdat terugkeren te kostbaar en risicovol is.
Misschien wel een van de meest hardnekkige mythes is volgens Hein de Haas dat migranten banen van lokale werknemers zouden afpakken, terwijl migranten juist arbeidstekorten opvullen in essentiële sectoren zoals de landbouw, de gezondheidszorg en de bouw. De vraag naar arbeid is een van de belangrijkste drijfveren van migratie, niet andersom. Veel sectoren in rijkere landen zijn afhankelijk van migrantenarbeid, en het stopzetten van migratie zou de economie ernstig schaden. Toch blijven politici zich bezighouden met wat De Haas een ‘politieke schijnvertoning’ noemt: zich hard uitlaten over immigratie terwijl ze de uitbuiting van migrantenarbeiders door de vingers zien.
Migratie wordt gedreven door diepere, structurele krachten zoals economische vraag en sociale aspiraties. In plaats van door te gaan met mislukt beleid en gepolariseerde debatten, pleit De Haas voor een nieuwe visie op migratie, een visie gebaseerd op wetenschappelijk bewijs en een realistisch begrip van hoe migratie werkt. Alleen door de complexiteit van migratie te erkennen en de onderliggende oorzaken aan te pakken, kunnen we beter beleid ontwikkelen, dat het lijden vermindert en ervoor zorgt dat migratie voordelen biedt voor alle leden van de samenleving.
De socialistische premier van Spanje, Pedro Sánchez, een van de weinige leiders die zich positief over immigratie uitlaat, wordt van zowel linker- als rechterzijde aangevallen na een nieuw menselijk drama voor de kust van de Canarische Eilanden. Een andere sociaaldemocraat, de Duitse bondskanselier Olaf Scholz, heeft uit paniek over de opkomst van extreemrechts weer grenscontroles ingevoerd.
De paradox is dat deze leiders barrières opwerpen op een moment dat Europese landen met een spectaculaire demografische terugval kampen, als gevolg van de lagere vruchtbaarheidscijfers en emigratie, die juist gecompenseerd zouden moeten worden met immigratie. Dat weten ze zelf ook wel.
De verwarring over legale immigratie, irreguliere immigratie als gevolg van armoede en het recht op asiel, gecombineerd met het zwijgen over het belang van een goed integratiebeleid, vertroebelt helaas de discussie over een belangrijk onderwerp voor de toekomst van de Europese samenlevingen. Wie zal zich, na het verheerlijken van de globalisering, en de daaropvolgende woede over de weerslag daarvan, wagen aan het politieke verhaal over de realiteit van migratie?
