In een interview met Le Monde analyseert Jeffrey Lewis van het Middlebury Institute of International Studies in Californië de aanvallen van de regering-Netanyahu op de nucleaire en militaire infrastructuur van Iran.
Israëlische raketten hebben Natanz in Iran getroffen, een van de belangrijkste verrijkingsinstallaties in het land. Ook heeft Israël enkele van de beste Iraanse kernwetenschappers gedood. In hoeverre is het nucleaire programma van Iran verzwakt?
’Ik geloof niet dat het nucleaire programma van Iran ernstige schade heeft opgelopen. Israël is er niet in geslaagd de diep gelegen installaties in Natanz en Isfahan te vernietigen. Zolang Israël niet alle wetenschappers doodt en niet alle centrifuges en de hele uraniumvoorraad heeft verwoest, heeft het Iraanse nucleaire programma misschien vertraging opgelopen maar is het niet geëlimineerd.’
Israël verklaart dat het om een preventieve oorlog gaat omdat er sprake was van een nucleaire dreiging. Hoeveel tijd had Iran om een bom te fabriceren?
‘Volgens de Israëlische premier Benjamin Netanyahu kon Iran binnen een jaar of enkele maanden over een eigen atoombom beschikken. Dat is zorgwekkend. Maar van een acute dreiging was geen sprake.’
‘Voor Israël gaat het niet zozeer om de kernwapens, maar om de val van het regime’
Waarom is er dan nu toegeslagen?
‘In werkelijkheid ging het Israël om de militaire leiding van Iran en het vermogen van het land om terug te slaan met raketten. Voor Israël gaat het niet zozeer om de kernwapens, maar om de val van het regime. Wat de dreiging zo acuut maakte, was de politieke situatie in Israël. Benjamin Netanyahu is sinds het conflict in Gaza geïsoleerd geraakt; een aanval op Iran kon zijn internationale reputatie geen werkelijke schade meer toebrengen. De Israëlische premier moest de nucleaire onderhandelingen tussen de VS en Iran afwachten. Toen die ten einde waren, ging er een raam op een kier en heeft Israël aangevallen.’
Experts van het Internationaal Atoomenergieagentschap (IAEA) hebben drie nucleaire locaties aangewezen. Sommige experts spreken over een vierde, onbekende locatie…
‘Het tellen van de gemelde locaties is een ingewikkelde exercitie. Natanz telt voor twee. Dan is er Fordo. Iran heeft gemeld dat het een derde verrijkingsfabriek met centrifuges heeft gebouwd en het IAEA daarover heeft geïnformeerd. Waar deze fabriek staat is onbekend. En dan is er nog een faciliteit in Isfahan, waar uranium wordt omgezet in gas, en het verrijkte gas vervolgens in metaal. Deze faciliteit is licht beschadigd. Maar er zijn ook ondergrondse installaties die ongedeerd zijn gebleven. Vervolgens zijn er nog andere installaties, zoals een kernreactor in aanbouw vlak bij Irak. Volgens Iran is dat een nieuwe ondergrondse installatie, maar zonder centrifuges. Maar het IAEA heeft daar geen informatie over.’
Wel gevaarlijk dat het IAEA deze locaties niet kent…
‘Dat maakt het veel makkelijker voor Iran om in een later stadium later in het geheim een nieuw kernprogramma op te starten. Israël, de VS en Europa zullen aangewezen zijn op informanten ter plaatse, satellietbeelden en andere inlichtingenbronnen. Als de Iraanse regering sterk geïnfiltreerd is door buitenlandse inlichtingendiensten, zullen ze niet ongestoord hun gang kunnen gaan. We hebben deze week kunnen zien hoe slecht het met hun operationele veiligheid is gesteld. Maar ze kunnen leren van hun fouten.’
‘Als de operatie niets oplevert en het regime blijft zitten, zal Iran weinig aandrang voelen om het kernwapenprogramma te beëindigen’
Wat wilt u daarmee zeggen?
‘De gok van Israël is riskant, want als de operatie niets oplevert en het regime blijft zitten, zal het maar weinig aandrang voelen om het kernwapenprogramma te beëindigen. De nucleaire kwestie kan een spectaculaire ontwikkeling doormaken in Iran. Denk aan de groep mensen in Iran die over dit onderwerp discussieert. Die zullen bij zichzelf zeggen: al diegenen die zes maanden geleden hebben afgezien van kernwapens zijn vermoord, dus misschien moeten we toch maar kernwapens gaan fabriceren.’
Zou deze aanval het regime uiteindelijk kunnen versterken, in plaats van het ten val te brengen?
‘De Israëli’s richtten zich op alle niveaus van de militaire capaciteit van Iran en beginnen de Iraanse bevolking veel leed te berokkenen. De vraag die je je kunt stellen, is of deze aanvallen ertoe zullen leiden dat de Iraniërs zich meer achter de huidige regering scharen of juist niet.’
Hoe belangrijk is de faciliteit in Fordo voor het Iraanse nucleaire programma?
‘Fordo is een replica van de installatie in Natanz en kan geheel zelfstandig uranium van militaire kwaliteit produceren. Israël heeft Fordo niet aangevallen en zou tegen de VS hebben gezegd dat dat zonder hun hulp onmogelijk is. Het nucleaire akkoord bepaalde dat Iran zich in Fordo niet met verrijking mocht bezighouden, omdat de VS destijds al het vermoeden hadden dat de faciliteit moeilijk te vernietigen zou zijn.’
‘Trump is verantwoordelijk voor deze crisis’
Is er een antibunkerbom nodig om de faciliteit te vernietigen of zijn er ook andere oplossingen?
‘De faciliteit ligt heel, heel diep onder de grond. Israël zou kunnen proberen de aanvoerlijnen te vernietigen en de ventilatie af te sluiten zodat ze niet langer kan functioneren. Maar haar laten ontploffen wordt nogal moeilijk. Je kunt aan een cyberaanval denken, of aan zelfmoordcommando’s. Een kernwapen gebruiken om de bunker op te blazen is een andere optie, maar dat zou gigantische gevolgen hebben, met name voor de buren van Israël.’
Wat zijn volgens u de gevolgen geweest van het feit dat Trump zich in 2018 heeft teruggetrokken uit het Joint Comprehensive Plan of Action?
‘Trump is verantwoordelijk voor deze crisis. Natuurlijk, zijn opvolger Joe Biden is medeverantwoordelijk, want die had na 2021 weer orde op zaken kunnen stellen. Maar het is allemaal begonnen met de opzegging van het verdrag door de VS. Voor degenen die uit waren op een regimewisseling in Iran, zoals Netanyahu altijd wilde, was het akkoord slecht omdat het de sancties ophief en Iran weer een plaats in de internationale gemeenschap gaf. In hun ogen was het handhaven van de sancties belangrijker dan het oplossen van de nucleaire kwestie. Dat is de kern van het probleem.’
