‘Europa heeft een Eurocommissaris voor Bewapening nodig’

Nationale defensieaanbestedingen – zoals in Nederland met de nieuwe onderzeeboten – zijn onnodig inefficiënt, schrijft hoogleraar Guntram Wolff. Het wordt tijd dat Europa gezamenlijk wapens gaat inkopen.

De situatie in Oekraïne is zeer zorgwekkend: terwijl de Russische troepen blijven oprukken, lijkt Europa niet in staat om Kiev de hulp te bieden die het nodig heeft. En hoewel de Duitse bondskanselier Olaf Scholz in februari nog beweerde dat ‘zonder veiligheid al het andere niets is’, blijven de wapenleveranties onvoldoende. Verandering laat lang op zich wachten.

In Europa blijft de productie van munitie achter omdat politieke leiders na het begin van de grootschalige oorlog in februari 2022 hier geen prioriteit aan gaven. Ondertussen krijgt president Biden in de Verenigde Staten steeds moeilijker steun in het Congres voor militaire hulp aan Oekraïne – een situatie die alleen maar erger wordt met Donald Trump als president.

En toch gaven Europese landen — zowel EU-leden als Navo-bondgenoten — in 2022 in totaal 350 miljard dollar uit aan defensie. Dit betekent dat de Europese defensie-uitgaven al veel groter zijn dan die van Rusland. Rusland heeft als doel om de uitgaven voor defensie dit jaar op te voeren tot 30 procent van de begroting. Aangezien de Russische begroting ongeveer 390 miljard dollar bedraagt, betekent dit dat zelfs met een oorlogseconomie de Russische uitgaven voor defensie in 2024 slechts een derde van die van Europa zullen bedragen; rond de 120 miljard dollar.

De Europese defensieindustrie is gefragmenteerd en wapensystemen zijn vaak incompatibel

Waarom zijn de Europese defensie-uitgaven dan onvoldoende? Allereerst moet worden benadrukt dat niet alle Europese landen Oekraïne in dezelfde mate helpen. Terwijl de recente aankondiging van Denemarken dat het zijn volledige artillerievoorraad aan Kiev zal overdragen indrukwekkend is, blijven andere landen achter.

Daarnaast is er een dieper, structureel probleem. De Europese defensieindustrie is gefragmenteerd, wapensystemen zijn vaak incompatibel en de geproduceerde hoeveelheden zijn klein, waardoor de productie relatief inefficiënt en duur is.

Ook zijn aanbestedingen in veel landen bureaucratisch en loodzwaar. Neem Duitsland: het afgelopen decennium probeerde het met weinig succes de aanbestedingsafdeling van de Bundeswehr te hervormen. Er werkten in 2010 8500 medewerkers; momenteel zijn dat er 11.000 — een enorme stijging sinds de Koude Oorlog, toen méér materiaal werd aangeschaft door aanzienlijk minder medewerkers.

Tegen deze achtergrond veroorzaakte Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie, opschudding tijdens de Veiligheidsconferentie van München in februari met een voorstel: een EU-commissaris voor Defensie. Aangezien die waarschijnlijk toch niet het bevel over de krijgsmacht zal voeren, kan Von der Leyen beter een EU-commissaris voor Defensieaankopen aanwijzen.

Het vaccininkoopprogramma geldt als voorbeeld van zo’n gezamenlijke inkoop. Tijdens de coronapandemie stonden de EU-lidstaten hun soevereiniteit voor de inkoop van vaccins af aan de Europese Commissie. Deze kreeg een budget en kocht centraal in. Hierdoor kon de EU snel en in grote hoeveelheden vaccins veiligstellen én deze eerlijk verdelen. Het vergrootte de onderhandelingsmacht en verhinderde dat lidstaten elkaar beconcurreerden.

Of dit model ook geschikt en haalbaar is voor defensie blijft een cruciale vraag. Er was veel moed nodig om de gezondheid van de eigen bevolking in handen van de Europese Commissie te leggen — een echte overdracht van soevereiniteit. In het geval van bewapening zal dit nog uitdagender zijn. De relatie tussen wapenfabrikanten en regeringen is zeer nauw, en is de afgelopen decennia verder versterkt.

De existentiële dreiging waarmee we ons geconfronteerd zien, helpt hopelijk de geesten rijp te maken

Een betere analogie voor het instellen van een gemeenschappelijk defensieinkoop is ons bankwezen. De relatie tussen overheden en banken is in de loop der eeuwen gegroeid. Het bankwezen is tot kerngebied van de nationale soevereiniteit geworden. En toch besloot de EU op het hoogtepunt van de financiële crisis een bankenunie te creëren. Zij had geen keus: door de verregaande omhelzing tussen de overheden en de financiële sector was de eurozone kwetsbaar geworden.

De bankenunie is echter nooit helemaal voltooid. Overheden vonden het moeilijk om de koppeling tussen binnenlandse financiering en garanties voor banken en de eigen schatkist te verbreken.

Net zoals bij de bankenunie zal er waarschijnlijk ook grote weerstand bestaan tegen het europeaniseren van de defensieinkoop. De onderlinge strijd zal aanzienlijk zijn en de obstakels voor integratie zullen niet gemakkelijk worden overwonnen. En hoewel sommige van de zorgen legitiem zullen klinken, zullen de meeste vooral bureaucratische van aard zijn.

De existentiële dreiging waarmee we ons geconfronteerd zien, helpt hopelijk de geesten rijp te maken. Het is voor iedereen duidelijk dat ons huidige inkoopmodel niet alleen duur, gefragmenteerd en bureaucratisch is, maar bovenal niet voldoet om de Russische dreiging het hoofd te bieden.

Het is tijd om serieus — en snel — na te denken over het verbeteren van de Europese defensiecapaciteiten, zodat we ook Oekraïne beter kunnen helpen. Een Eurocommissaris voor Bewapening is precies wat we nodig hebben.

Guntram Wolff is directeur van de Deutsche Gesellschaft für Auswartige Politik, en hoogleraar aan de Willy Brandt School of Public Policy in Erfurt.