Medicijnen tegen obesitas worden steeds vaker in verband gebracht met gezondheidsvoordelen die verder gaan dan gewichtsverlies. Het is waanzinnig moeilijk om erachter te komen wat de oorzaak van die voordelen precies is.
Er bestaat niet zoiets als een wondermiddel voor gewichtsverlies, maar de nieuwste obesitasmedicijnen komen aardig in de buurt. Mensen die Ozempic of andere wekelijkse injecties nemen behorend tot een klasse die bekendstaat als GLP-1-agonisten, naar het darmhormoon dat ze nabootsen, kunnen binnen een jaar een vijfde of meer van hun lichaamsgewicht verliezen. Het onophoudelijke ‘voedselgeruis’ dat de drang om te eten aanwakkert, valt plotseling stil.
In de afgelopen maanden is de mystiek van deze medicijnen alleen maar gegroeid. Zowel semaglutide (verkocht onder de merknamen Ozempic en Wegovy) als tirzepatide (Mounjaro en Zepbound) werden in eerste instantie ontwikkeld voor diabetes en vervolgens ingezet voor gewichtsverlies. Maar ze helpen blijkbaar tegen veel meer dan dat. Studies die de voordelen van semaglutide voor het hart aantonen, hebben er al toe geleid dat de FDA [Food and Drug Administration] Wegovy heeft goedgekeurd als middel om het risico op ernstige hartaanvallen, waaronder beroertes, hartaanvallen en overlijden, bij bepaalde patiënten te verminderen. Het geneesmiddel heeft ook duidelijke voordelen laten zien voor slaapapneu, nieraandoeningen, leveraandoeningen en kan mogelijk helpen bij vruchtbaarheidsproblemen, alzheimer, parkinson, darmkanker, overmatig alcoholgebruik en zelfs nagelbijten. Er lijkt elke week wel een nieuwe toepassing voor GLP-1’s op de markt te komen.
GLP-1’s beginnen meer en meer te lijken op het Zwitserse zakmes onder de medicijnen. Zoals Vox zich vorig jaar afvroeg: ‘Is er iets wat Ozempic niet kan?’ Maar GLP-1’s kunnen niet alle eer opstrijken. Obesitas is gekoppeld aan zoveel kwalen dat het verliezen van een enorme hoeveelheid gewicht door deze medicijnen vanzelf ‘een behoorlijk dominant effect’ heeft op de gezondheidsresultaten, zegt Randy Seeley, onderzoeker op het gebied van obesitas aan de Universiteit van Michigan. Het is nogal lastig om precies uit te zoeken wat de secundaire voordelen veroorzaakt, maar het is wel bepalend voor de toekomst van deze medicijnen.
Ozempic-babies
Sommige van de bijkomende gezondheidseffecten van GLP-1’s zijn te verwachten van een medicijn dat leidt tot drastisch gewichtsverlies. Mensen met obesitas lopen een veel hoger risico op hartaanvallen en leveraandoeningen; overgewicht kan de ademhaling ’s nachts beperken, wat leidt tot slaapapneu. Zelfs meldingen van ‘Ozempic-babies’ – mensen die onverwacht zwanger werden terwijl ze GLP-1’s gebruikten – zijn verklaarbaar, aangezien de vruchtbaarheid meestal verbetert wanneer mensen gewicht verliezen. Maar gewichtsverlies is niet altijd de enige verklaring. Een grootschalig onderzoek naar de hartgezondheid van mensen die semaglutide gebruiken, suggereerde dat bij patiënten met hart- en vaatziekten ook verbeteringen kunnen optreden als ze niet veel gewicht verliezen. ‘Het is duidelijk dat deze voordelen niet enkel voortkomen uit gewichtsverlies,’ aldus Seeley.
GLP-1’s verbeteren de gezondheidsresultaten via drie mechanismen, vertelde Daniel Drucker, een professor in de geneeskunde aan de Universiteit van Toronto die GLP-1 in de jaren tachtig mede ontdekte. Het eerste mechanisme heeft te maken met de belangrijkste functies van het medicijn: het controleren van de bloedsuikerspiegel en het stimuleren van gewichtsverlies. Doordat het medicijn de alvleesklier aanzet tot het afscheiden van insuline, is het in eerste instantie voor diabetes op de markt gebracht. Gewichtsverlies vindt meestal plaats via een proces dat de hersenen en de darmen beïnvloedt en zorgt voor een afnemende eetlust en een aanhoudend gevoel van verzadiging. Het ontrafelen van de effecten is moeilijk omdat een hoge bloedsuikerspiegel kan leiden tot gewichtstoename en met veel van dezelfde chronische ziekten als obesitas in verband wordt gebracht, waaronder hartaandoeningen en kanker. De aanzienlijke verlaging van het risico op hart- en vaatziekten en sterfte aan chronische nierziekten bij mensen die GLP-1-medicijnen gebruiken, heeft zonder twijfel te maken met zowel veranderingen in de bloedsuikerspiegel als in het gewicht, aldus Drucker.
Een tweede mechanisme dat sommige van de gezondheidseffecten zou kunnen verklaren, is dat de medicijnen rechtstreeks inwerken op bepaalde organen. Er zitten GLP-1-receptoren in weefsels overal in het lichaam: in de longen, de nieren, het cardiovasculaire systeem, de darmen, de huid en het centrale zenuwstelsel. De voordelen van de medicijnen voor het hart zouden bijvoorbeeld te maken kunnen hebben met GLP-1-receptoren in het hart en de bloedvaten, vertelde Steven Heymsfield, een professor die obesitas bestudeert aan de Louisiana State University.
Naast het effect op individuele organen, hebben GLP-1’s waarschijnlijk een groot effect op het hele lichaam door een derde, algemener proces: het verminderen van ontstekingen. Chronische ziekten die samenhangen met obesitas en diabetes, zoals lever-, nier- en hart- en vaatziekten, worden ‘allemaal voor een deel veroorzaakt door een verhoogde ontsteking’, wat GLP-1’s kunnen helpen verminderen, aldus Drucker.
In sommige situaties kunnen deze mechanismen hand in hand gaan, zoals in het geval van alzheimer. Een ouder GLP-1-geneesmiddel met de naam liraglutide heeft zijn potentieel bewezen als behandeling voor de ziekte van Alzheimer, en het effect van semaglutide op vroege stadia van de ziekte wordt momenteel getest in een Fase 3-onderzoek. De hersenen zitten vol met GLP-1-receptoren, ontstekingen staan bekend als een cruciale aanjager van neurodegeneratie, en afvallen en een lagere bloedsuikerspiegel ‘zullen waarschijnlijk helpen om de snelheid van cognitieve achteruitgang te verminderen’, aldus Drucker.
Sommige van de neveneffecten die nu worden waargenomen zullen legitiem blijken te zijn, andere niet
Complexere effecten zijn moeilijker te achterhalen. Men denkt dat de medicijnen verslavend en dwangmatig gedrag tegengaan, zoals overmatig alcoholgebruik, impulsief winkelen en gokken. Bij dieren is aangetoond dat GLP-1’s het beloningscircuit van de hersenen beïnvloeden – een voor de hand liggende verklaring, maar misschien een te simplistische. ‘Beloning is niet iets eenduidigs,’ zegt Seeley. Het mechanisme dat eten lonend maakt, verschilt bijvoorbeeld van dat van roken of gokken. Het is dus niet per se logisch dat één enkel medicijn al die gedragingen zou onderdrukken.
Andere voordelen van GLP-1’s moeten nog worden verklaard. In een groot onderzoek onder mensen met diabetes dat in februari werd gepubliceerd, hadden degenen die GLP-1’s gebruikten een lager risico op darmkanker dan degenen die dat niet deden. Gewicht leek daarbij geen rol te spelen. Een mogelijke verklaring voor het verband is dat de medicijnen ontstekingen verminderen die tot kanker zouden kunnen leiden. Recent onderzoek bij muizen suggereert echter dat juist het blokkeren van de GLP-1-receptor – dus het tegenovergestelde doen van de medicijnen zelf – het immuunsysteem aanzet om darmkanker te bestrijden.
Sommige van de neveneffecten die nu worden waargenomen zullen legitiem blijken te zijn, andere niet. ‘Zo gaat het wel vaker,’ zegt Seeley. Aanvankelijk blijkt een medicijn verbazingwekkend effectief te zijn tegen de aandoening die het moet behandelen. Naarmate meer mensen het gebruiken, komen er nieuwe effecten aan het licht. Onderzoek volgt. Daaruit blijkt dat het medicijn sommige aandoeningen kan behandelen, maar andere niet. In de jaren tachtig kwamen statines naar voren als een krachtige behandeling voor een hoog cholesterolgehalte, en het enthousiasme steeg toen bekend werd dat ze ook konden helpen tegen nieraandoeningen en cognitieve achteruitgang. Maar tegenwoordig worden statines grotendeels gebruikt voor hun oorspronkelijke doel.
Bonuseffect
Elke nieuwe ontdekking over de effecten van GLP-1’s kunnen lijkt een aangename verrassing te zijn – een bonuseffect van dat toch al wonderbaarlijke middel. Maar mensen willen geen verrassende medicijnen. Ze willen medicijnen die effectief zijn: geen medicijnen die hun risico op andere ziekten zouden kunnen verlagen, maar medicijnen die dat ook daadwerkelijk doen. Om deze medicijnen te maken, moeten fabrikanten weten wat er werkelijk in het lichaam gebeurt – in welke mate de gezondheidseffecten kunnen worden toegeschreven aan meer dan alleen gewichtsverlies. En om de medicijnen voor te schrijven, moeten zorgverleners hetzelfde weten. Dit zal echter alleen maar moeilijker te achterhalen zijn naarmate de GLP-1’s zelf ingewikkelder worden en zich gaan richten op verschillende andere metabolische routes, elk met hun eigen downstreameffecten. Tirzepatide richt zich al op een extra hormoon bovenop GLP-1, en een geneesmiddel dat zich op drie hormonen richt is op komst.
Binnenkort zal desondanks een vollediger beeld van het potentieel van GLP-1’s ontstaan. Van sommige onderzoeken naar de effecten op vroege alzheimer en parkinson worden de resultaten verwacht voor het einde van 2025. Uiteindelijk zullen studies misschien onthullen hoe ze werken – voor deze en alle andere bijkomende voordelen. Geneesmiddelenfabrikanten zijn in een verwoede strijd verwikkeld om nieuwe soorten medicijnen tegen zwaarlijvigheid te ontwikkelen en zoals het er nu uitziet, zal de toekomst van deze medicijnen misschien niet volledig om zwaarlijvigheid draaien. Als er nieuwe soorten medicijnen worden ontwikkeld, moeten medicijnmakers volgens Drucker gaan overwegen of ze de andere voordelen behouden, verbeteren of verzwakken. Door concurrentie zal dat waarschijnlijk leiden tot een breed scala aan geneesmiddelen, elk specifiek voor een bepaalde aandoening of combinatie daarvan. GLP-1’s zouden het traject kunnen volgen van bloeddrukverlagende medicijnen, die verkrijgbaar zijn in meer dan tweehonderd soorten gericht op verschillende soorten patiënten.
Nieuwe voordelen zullen GLP-1’s gangbaarder maken – niet alleen door ze toegankelijk te maken voor nieuwe groepen mensen, maar ook doordat ze verzekeringsmaatschappijen onder druk zetten om de medicijnen te vergoeden. Medicare betaalt niet voor medicijnen tegen zwaarlijvigheid, deels omdat de overheid gewichtsverlies van oudsher beschouwt als een cosmetische kwestie en niet als een medische. Maar in maart, nadat de FDA Wegovy had goedgekeurd als middel om het risico op ernstige hartaanvallen te verminderen, begonnen sommige Medicare-verzekeringen dekking te bieden aan patiënten met zowel gewichts- als hartproblemen.
Dat GLP-1’s voor meerdere doeleinden kunnen worden gebruikt, is op zich geen wonder. Maar het zou een klein wonder zijn als de bijkomende effecten, al dan niet los van gewichtsverlies, ervoor zorgen dat obesitasmedicijnen net zo wijdverbreid beschikbaar worden als zoveel andere levensveranderende behandelingen.
+ There are no comments
Add yours