Europa wil de gevolgen van extreem weer nog steeds niet onder ogen zien

‘We kunnen helaas niets doen om ernstige overstromingen tegen te houden’, schrijft klimatoloog Friederike Otto. ‘Maar we kunnen wel alarmsystemen en noodhulpdiensten optimaliseren.’

Op het moment dat ik dit schrijf, is het dodental opgelopen tot 214. Gehavende auto’s en andere brokstukken liggen hoog opgestapeld in de straten, grote delen van Valencia staan nog steeds blank en Spanje is in rouw. Afgelopen zondag kwam het tot een woede-uitbarsting waarbij de Spaanse koning en koningin door demonstranten werden bekogeld met modder en andere zaken. Waarom heeft een bijtijds aangekondigde overstroming in een rijk land zoveel levens gekost?

Door het mondiale noorden wordt de klimaatcrisis, veroorzaakt door het verbranden van steenkool, olie en gas, van oudsher als een verre dreiging gezien voor mensen in het mondiale zuiden. Deze misvatting heeft een vals gevoel van veiligheid in stand gehouden.

Wetenschappers weten al lang dat de klimaatopwarming door fossiele brandstofemissies tot meer overstromingen, stormen, hittegolven, droogteperiodes en bosbranden zal leiden. Maar pas in 2004 verscheen de eerste studie die een weersgesteldheid – de verwoestende Europese hittegolf van 2003 – toeschreef aan ons veranderende klimaat. Alle bewijzen ten spijt aarzelen mensen om extreem weer met de klimaatcrisis in verband te brengen.

In 2014 heb ik World Weather Attribution opgericht om het gesprek in andere banen te leiden. Onze attributiestudies worden direct na een weerkundige ramp binnen enkele dagen of weken uitgevoerd om mensen in realtime te informeren over de rol van de klimaatcrisis.

Analyse

Een snelle analyse na de overstromingen in Spanje wees uit dat als gevolg van de klimaatnoodtoestand extreme regenval zo’n twaalf procent heviger en twee keer zo waarschijnlijk is geworden. Desondanks zei de burgemeester van Paiporta, waar minstens 62 mensen zijn omgekomen, dat overstromingen niet vaak voorkomen en dat ‘de mensen niet bang zijn’. Maar door de klimaatverandering komen ooit zeldzame gebeurtenissen vaker voor.

Op gebeurtenissen als deze die alle records breken kun je je moeilijk voorbereiden. Hoe communiceer je het extreme gevaar van iets wat nog nooit iemand heeft meegemaakt?

We zagen dit onlangs gebeuren nadat orkaan Helene in de Verenigde Staten aan land was gekomen. Meer dan tweehonderd mensen kwamen om het leven door overstromingen in het zuidelijke deel van de Appalachen. Hoewel er voorafgaand aan de ramp was gewaarschuwd voor ‘catastrofale en levensbedreigende’ overstromingen, werden mensen verrast toen die kwamen en beseften velen niet hoe extreem de stortbuien zouden zijn.

Maar in Spanje kwam de waarschuwing pas toen veel mensen al gevangen zaten in overstroomde huizen of ondergrondse parkeergarages waaruit ze hun auto naar hoger gelegen plekken probeerden te verplaatsen.

‘Ook toen werd er geen steun verleend aan degenen die zichzelf niet konden redden’

Hetzelfde gebeurde – of liever gezegd, gebeurde niet – in Duitsland in 2021. Ook toen werden mensen niet geïnformeerd hoe ze moesten handelen en werd er, belangrijker nog, geen steun verleend aan degenen die zichzelf niet konden redden: in het Duitse stadje Sinzig verdronken twaalf bewoners van een tehuis voor gehandicapten. In Spanje zijn er al doden gemeld in één verzorgingshuis en ik vrees dat er de komende weken nog meer van zulke verontrustende verhalen aan het licht zullen komen.

World Weather Attribution heeft dertig verwoestende overstromingen onderzocht en in bijna alle gevallen, ook in ontwikkelingslanden, is vastgesteld dat de zware regen was voorspeld. Maar zoals we in Spanje hebben gezien, is voorspellen niet genoeg. Toen de waarschuwingen eindelijk kwamen, bevatten ze geen belangrijke informatie over hoe en waarheen er geëvacueerd moest worden.

Lokale overheden en noodhulpverleners zijn essentiële bemiddelaars tussen weerdiensten en mensen in gevaar. Noodhulpdiensten moeten worden versterkt en niet ontmanteld, zoals het geval was in Valencia.

De Spaanse noodhulpverlening behoeft duidelijk verbetering. In bredere zin moet er een aantal vraagtekens worden gezet bij de internationale rampenbestrijding: moet de EU middelen krijgen voor de preventie van rampen, in plaats van voor het opruimen van de rotzooi achteraf? Naar mijn mening moet de EU absoluut meer middelen voor dit doel inzetten en gecoördineerde plannen ontwikkelen.

Investeren

Zolang we fossiele brandstoffen blijven verbranden, zullen we steeds meer extreme weersomstandigheden zien. Momenteel zitten we op 1,3 graden opwarming, maar we zijn op weg naar 3 graden in 2100, met als gevolg dat overstromingen als in Spanje in frequentie en hevigheid zullen toenemen. Als we geen actieplan ontwikkelen waarvan we bovendien precies weten hoe we dat moeten uitvoeren, zal het dodental bij extreme hitte of regenval, zoals nu in Spanje, altijd hoog zijn.

Investeren in mensen en hulpdiensten zal levens redden. Maar overheden kunnen niet op dezelfde manier verder bouwen. Bijna overal in Europa waar mensen wonen, zijn rivieren gekanaliseerd en zijn alle oppervlakken bedekt met beton en asfalt om een comfortabele stad te creëren voor auto’s. Als we in plaats daarvan de prioriteit geven aan mensen, moeten we de rivieren weer ruimte geven, zodat ze ergens anders heen kunnen dan richting onze huizen. Door de verstedelijking van Europa ontstaan steeds meer afgedichte oppervlakken waardoor steeds meer mensen slachtoffer zijn van verwoestende overstromingen.

Wij Europeanen moeten onze steden leren afstemmen op een toekomst die nog maar net is begonnen. Maar vooral moeten we leren overleven in een wereld die onderhevig is aan klimaatverandering.

Friederike Otto is een klimatoloog en medeoprichter van World Weather Attribution, dat de rol van klimaatverandering in extreme weersomstandigheden bestudeert.