Digitaal gokken kan het einde betekenen voor een door criminele bendes gerunde loterij die al decennialang een vast onderdeel is van het Braziliaanse leven.
Taiza Carine da Costa had haar eerste gokervaring al op haar negende. Ze groeide op in een verpauperde buitenwijk van Rio de Janeiro en werd er door haar peetouders met een paar munten op uit gestuurd om een lot te kopen uit een populaire loterij die, hoewel illegaal, al een eeuw lang niet meer is weg te denken uit het Braziliaanse leven. Het werd een vaste gewoonte en ook als volwassene nam Da Costa dagelijks deel aan het spel dat in het Portugees jogo do bicho (dierenspel) wordt genoemd; daarbij zetten deelnemers geld in op dieren in de vorm van getallenreeksen. ‘Als ik van een bepaald dier droomde, wedde ik erop,’ zegt de 37-jarige kledingverkoopster.
Maar de laatste tijd neemt Da Costa deel aan een ander kansspel, dat ze 24 uur per dag binnen handbereik heeft: een online gokmachine die grote beloningen uitkeert als ze drie overeenkomstige symbolen trekt. De app Tigrinho (Portugees voor ‘tijgertje’) is een imitatie van een populaire Chinese fruitmachine; het is de populairste gokapp sinds Brazilië in 2018 online gokken heeft gelegaliseerd. Da Costa speelt dagelijks Tigrinho en het aantal keren dat ze gokt – en geld verliest – is flink toegenomen. Ze schat dat de app haar de afgelopen twee jaar omgerekend een kleine 80.000 euro heeft gekost. ‘Het is moeilijk om ermee te stoppen,’ zegt ze.
Hoge vlucht
Online gokken, van digitale casino’s tot voetbaltoto’s, heeft in het grootste land van Latijns-Amerika een hoge vlucht genomen. Daarmee heeft het, net als elders op de wereld, tot een heftig debat geleid over de vraag hoe deze bloeiende industrie gereguleerd kan worden ter bescherming van mensen met een lager inkomen; die bouwen vaak schulden op of verliezen grote delen van hun toch al niet riante inkomsten met gokken.
De populariteit van het online gokken vormt ook een bedreiging voor de Braziliaanse dierenloterij, die gelieerd is aan moordzuchtige bendes en sinds haar start in het negentiende-eeuwse Rio de Janeiro een vast onderdeel is van de volkscultuur. Hoewel de autoriteiten er met decennialang hardhandig optreden niet in zijn geslaagd de loterij van de criminele bendes de kop in te drukken, lijkt het analoge spel nu in een existentiële crisis te verkeren: steeds minder Brazilianen zijn bereid fysiek geld in te zetten bij een lokaal wedkantoor. Digitale alternatieven, die onbeperkte kansen en grotere jackpots bieden, zetten nu jaarlijks een kleine 23 miljard euro om, ongeveer tien keer zoveel als de dierenloterij.
Waar het analoge spel zes trekkingen per dag kent, gaat het online gokken non-stop door
Waar het analoge spel zes trekkingen per dag kent, gaat het online gokken non-stop door. ‘De Braziliaanse gokker heeft nu een casino op zak,’ zegt Magno José Santos de Souza, voorzitter van een Braziliaanse non-profitinstelling die onderzoek doet naar het gokgedrag in Brazilië. De dierenloterij daarentegen ‘heeft zich niet kunnen vernieuwen’, zegt Luiz Antônio Simas, een historicus uit Rio die een boek over het spel heeft geschreven. Het dierenspel werd aan het eind van de negentiende eeuw bedacht door een baron, om meer bezoekers naar zijn pas opgerichte dierentuin in de wijk Vila Isabel in Rio te trekken. Mensen met een toegangskaartje namen automatisch deel aan een loterij, waarbij aan het eind van elke dag een dier werd getrokken.
De loterij werd al snel populairder dan de dierentuin zelf en overal in de stad begonnen soortgelijke kansspelen op te duiken. Uit angst dat het spel de staatsloterijen zou schaden, werd het na drie jaar door de autoriteiten verboden. Maar de opmars was niet te stuiten. Al snel werden bookmakers die bij bars en krantenkiosken weddenschappen aannamen een vast onderdeel van de Braziliaanse samenleving; het spel drong zelfs door tot de verste uithoeken van het Amazoneregenwoud.
In de jaren zeventig was de dierenloterij uitgegroeid tot een miljoenenbusiness, wat leidde tot bloedige conflicten tussen de maffiabendes van Rio, die vochten om territoriale dominantie. De gokbazen verdeelden uiteindelijk de stad – en het land – in zones.
Doorbraak
Om hun illegale praktijken te beschermen, kochten loterijbazen rechters, politici en politieambtenaren om. In de arbeiderswijken van Rio stalen ze de harten door plaatselijke voetbalteams te kopen, overdadige carnavalsoptochten te financieren en kerstcadeaus uit te delen. ‘Ze trokken een speelse, vrolijke façade op,’ zegt Fábio Corrêa, een federale officier van justitie die in Rio de Janeiro een taskforce leidt die de georganiseerde misdaad moet bestrijden. ‘Ze deden zich voor als barmhartige samaritanen.’
In de loop van de jaren probeerden de autoriteiten herhaaldelijk de door de maffia gerunde loterij aan te pakken en in 1993 was er eindelijk een doorbraak: een rechter veroordeelde veertien loterijbazen tot zes jaar gevangenisstraf. Maar al snel stonden veel van de machtigste spilfiguren weer buiten, vrij om hun imperium verder uit te breiden.
Op een recente middag stonden in de wijk Vila Isabel, de geboorteplaats van de dierenloterij, drie bookmakers op verschillende straathoeken om de inzet van vaste klanten te incasseren. Veel van die klanten waren boven de vijftig. ‘Ik wed altijd op het varken of de tijger,’ zei Germano da Silva (71), een gepensioneerde dagbladjournalist. Hij groef in zijn portefeuille en toonde een oud lot dat hem de week tevoren 450 euro had opgeleverd. ‘Mijn kinderen beheersen het spel niet,’ voegde hij eraan toe. ‘Als zij willen wedden, laten ze het mij doen.’
‘Meespelen hoort bij de straatcultuur’
Voor nieuwkomers kunnen de regels van de loterij afschrikwekkend overkomen. Spelers wedden op combinaties van twee-, drie- of viercijferige getallen, die gekoppeld zijn aan een van de 25 dieren, van een koe tot een aap. Weddenschappen beginnen bij een paar cent, maar de winst kan oplopen tot duizenden euro’s. Volgens historicus Simas doen de meeste spelers in de dierenloterij niet mee in de hoop rijk te worden. ‘Ze willen enkel wat geld winnen voor een biertje aan het eind van de dag,’ zegt hij. ‘Meespelen hoort bij de straatcultuur.’
In Brazilië, een bijzonder bijgelovig land, wedden deelnemers van de dierenloterij van oudsher op basis van dromen, geluksdieren of de datum van een grote levensgebeurtenis, zoals een verjaardag, een sterfgeval of een huwelijk. ‘Iedereen heeft zijn eigen favoriet,’ zegt Nena Coelho, een zestigjarige secretaresse die zojuist op de hond heeft gewed, vanwege een zwerfhond die haar vriendin naar huis was gevolgd.
Terwijl de meeste vormen van gokken, zoals casino’s en fruitautomaten, in Brazilië verboden zijn, hebben wetgevers digitale games gelegaliseerd; het opstellen van concrete toezichtregels hebben ze echter uitgesteld. Volgens experts heeft deze vertraging ervoor gezorgd dat Brazilië wordt overspoeld door duizenden ongereguleerde platforms, waarvan sommige frauduleus zijn. Dit doet denken aan de ervaringen van landen als Groot-Brittannië en de Verenigde Staten, waar wetgevers die tuk waren op belastinginkomsten digitaal gokken snel legaliseerden, maar later alsnog in allerijl regels moesten opleggen, zegt Lia Nower, directeur van het Center for Gambling Studies van de Rutgers-universiteit in New Jersey. ‘De meeste wetgevers beseffen niet dat dit in potentie verslavend is.’
Een hit
De games waren onmiddellijk een hit in Brazilië, een land met 203 miljoen inwoners en een van de hoogste percentages internetgebruikers ter wereld. Platforms die een snelle uitweg uit de armoede beloofden, werden snel populair onder mensen met een laag inkomen in dit land waar grote ongelijkheid heerst. De kleurrijke en kinderlijke apps werden vaak gepromoot door influencers op sociale media, die hun volgers wijsmaakten dat ze tienduizenden euro’s aan contanten konden winnen op sites die vervolgens gemanipuleerd bleken te zijn. (Sommige influencers werden later gearresteerd omdat ze fans hadden verleid om te gokken op illegale platforms.)
De Braziliaanse overheid schat dat bijna een kwart van de bevolking de afgelopen vijf jaar online is gaan gokken. Volgens cijfers van de centrale bank geven Brazilianen momenteel zo’n 3,5 miljard dollar per maand uit aan online gokken; in het voetbalgekke Brazilië vormen sportweddenschappen daarvan een groot segment. In hun haast om de sector onder controle te krijgen zijn de Braziliaanse autoriteiten deze maand begonnen met de handhaving van een nieuwe wet die gokbedrijven verplicht een vergoeding te betalen en zich te houden aan federale regels inzake fraude, verantwoorde marketing en witwassen.
De dierenloterij blijft illegaal, maar de overstap naar online gokken zorgt voor nieuwe inkomensstromen. Loterijbazen gebruiken legale goksites om geld wit te wassen dat afkomstig is uit illegale activiteiten zoals de dierenloterij, aldus de autoriteiten. ‘Ze infiltreren in de digitale ruimte,’ zegt Fábio Corrêa, ‘Ze willen activiteiten die in oorsprong onwettig zijn de schijn van wettigheid verschaffen.’
Maar ook al houden velen de dierenloterij voor gezien, er zijn nog steeds mensen die er geen afscheid van kunnen nemen. De dertigjarige Matheus Resende herinnert zich hoe zijn vader hem de fijne kneepjes van het spel bijbracht. ‘Hij is de Google van de dierenloterij,’ zegt Resende, een drankendistributeur uit Rio. Tegenwoordig is hij een van de miljoenen Brazilianen die online wedt op voetbalwedstrijden. Maar hij heeft nog altijd een zwak voor de dierenloterij en gaat ook elke week bij zijn lokale wedkantoor langs. Hij zegt bekend te zijn met de criminele banden van het spel, maar toch vindt hij het jammer om het te zien verdwijnen. ‘Het is een familietraditie,’ zegt hij. ‘Dus er speelt ook een zekere nostalgie mee.’
