De zomer is vaak de uitgelezen tijd om de zinnen te verzetten met literatuur. 360 Magazine presenteert drie voorpublicaties om in te verdwijnen of de geest mee te slijpen. Dit is de voorpublicatie van De eeuw van de nomade van Gaia Vince.
Lees ook:
We staan aan de vooravond van een immense ontwrichting. Deze zal ons, en de planeet, voorgoed veranderen.
Door klimaatverandering zullen uitgestrekte gebieden onleefbaar worden en mensen in het mondiale Zuiden in grote getalen wegtrekken. Tegelijkertijd worden economieën in het gerieflijker Noorden geconfronteerd met demografische veranderingen, zoals enorme tekorten aan arbeidskrachten en een verarmde en vergrijsde bevolking.
Hogere temperaturen in combinatie met een hogere luchtvochtigheid zullen er de komende vijftig jaar toe leiden dat grote delen van de aardbol voor 3,5 miljard van ons een dodelijke plek worden. Weggevlucht uit de tropen, uit kustgebieden en van voormalige landbouwgronden moeten grote bevolkingsgroepen een nieuw plekje zoeken. Jij zult óf een van die mensen zijn óf hen juist moeten verwelkomen. Die migratie is al begonnen – we hebben allemaal de beelden gezien van stromen mensen die wegvluchtten uit door droogte geteisterde gebieden in Latijns-Amerika, Afrika en Azië, waar landbouw en andere middelen van bestaan op het platteland onmogelijk zijn geworden. Door klimaatverandering veroorzaakte verhuizingen komen boven op de enorme migratie naar de steden die al gaande is. Wereldwijd is het
aantal migranten de afgelopen tien jaar verdubbeld, en naarmate de planeet opwarmt, wordt het probleem van wat we aan moeten met de snelgroeiende groepen ontheemden alleen maar groter en urgenter.
Reken maar dat onze soort een noodsituatie wacht – maar we zijn óók in staat die in goede banen te leiden. We kunnen overleven, maar dat vraagt wel om een geplande en weloverwogen migratie van ongekende omvang.
Mensen beginnen de noodtoestand van het klimaat eindelijk onder ogen te zien. Hoewel landen zich verenigen om hun co2-uitstoot te verminderen en risicogebieden klimaatadaptief proberen te maken, wordt één onderwerp telkens gemeden: voor grote delen van de wereld worden de omstandigheden al te extreem en is aanpassing helemaal niet mogelijk. Er zijn nu al twee keer zoveel dagen met temperaturen boven de 50 graden als dertig jaar geleden. Zulke hitte is dodelijk voor mensen en buitengewoon problematisch voor gebouwen, wegen en elektriciteitscentrales. Kortom: gebieden worden onleefbaar.
Deze explosieve wereldwijde tragedie vraagt om een dynamische reactie van de mens, en de oplossingen liggen binnen handbereik. We moeten mensen helpen van gevaar en armoede te verhuizen naar veiligheid en comfort; een veerkrachtiger mondiale samenleving opbouwen waar iedereen baat bij heeft. Deze eeuw zal gedomineerd worden door volksverhuizingen op een schaal die nooit eerder is voorgekomen en die de wereld zal hervormen. Dat kan een regelrechte ramp worden, maar het kan ook, indien goed georganiseerd, onze redding zijn.
De mensen met de minste kansen worden het hardst geraakt door de stress en tegenslagen van klimaatverandering
Mensen zullen moeten verhuizen om te overleven.
Grote bevolkingsgroepen zullen moeten migreren, en niet gewoon even naar de dichtstbijzijnde stad, maar ook naar andere continenten. Degenen die in gebieden wonen waar de omstandigheden draaglijker zijn, met name noordelijk gelegen landen, zullen miljoenen migranten moeten onderbrengen in steeds dichter bevolkte steden, en zich ondertussen zelf ook moeten aanpassen aan de gevolgen van klimaatverandering. We zullen compleet nieuwe steden in de buurt van de polen moeten bouwen, op land dat in rap tempo ijsvrij wordt. In delen van Siberië worden nu bijvoorbeeld al maanden achtereen temperaturen van 30 graden gemeten.
Waar je op dit moment ook woont, de migratie zal van invloed zijn op jouw leven en dat van je kinderen. Het ligt misschien voor de hand dat Bangladesh, een land waar een derde van de bevolking aan een zinkende, laaggelegen kust woont, onbewoonbaar wordt. (Naar verwachting hebben meer dan 13 miljoen Bengalezen – bijna 10 procent van de bevolking – het land in 2050 verlaten.) Of dat woestijnstaten als Soedan onleefbaar worden. Maar de komende decennia zullen ook welvarende landen hard worden geraakt. Het hete en door droogte geteisterde Australië krijgt het zwaar te verduren, net als delen van de Verenigde Staten, waardoor miljoenen mensen uit steden als Miami en New Orleans worden gedwongen veiligheid te zoeken in minder warme staten als Oregon en Montana. Om hen allemaal onder te brengen moeten er steden worden gebouwd.
Alleen al in India lopen bijna een miljard mensen gevaar. Binnen China zullen nog eens een half miljard mensen moeten verhuizen, en nog miljoenen anderen in Latijns-Amerika en Afrika. Het geliefde mediterrane klimaat van Zuid-Europa is al naar het noorden opgeschoven, en van Spanje tot Turkije zijn woestijnachtige gebieden achtergebleven. Ondertussen zijn delen van het Midden-Oosten door toenemende hitte, watertekorten en onvruchtbare grond al onleefbaar.
Mensen zullen vertrekken. Ze zijn al onderweg.
We zitten midden in een wereldwijde omwenteling die iedereen raakt, en dat terwijl we niet alleen worden geconfronteerd met een ongekende verandering van het klimaat, maar ook met een demografische verandering.
De komende decennia blijft de wereldbevolking groeien, met een piek van mogelijk 10 miljard in de jaren zestig van deze eeuw. De groei zal het grootst zijn in de tropische gebieden, die ook het hardst worden geraakt door klimaatrampen, en deze mensen zullen naar het noorden vluchten. Het mondiale Noorden staat het tegenovergestelde probleem te wachten: een ‘topzware’ demografische crisis waarin een groot deel van de bevolking bejaard is en overeind gehouden moet worden door een te kleine beroepsbevolking. Van zeker 23 landen, waaronder Spanje en Japan, is de bevolking tegen 2100 naar verwachting gehalveerd. Noord-Amerika en Europa hebben 300 miljoen mensen boven de traditionele pensioenleeftijd (65+), en de verhouding tussen economisch afhankelijke ouderen en arbeidskrachten tussen de 20 en de 64 is halverwege deze eeuw 43 per 100.1 Van München tot Buffalo zullen steden de strijd aanbinden om migranten binnen te halen. Die strijd zal tegen het eind van de eeuw nog veel heviger worden, omdat een aantal zuidelijke gebieden die als gevolg van klimaatverandering niet meer bewoonbaar waren weer leefbaar worden door innovaties op het gebied van geo-engineering. Door bijvoorbeeld afvang van co2 en technologische ingrepen die grote gebieden voor weinig geld kunnen afkoelen, zullen de temperaturen op mondiaal of regionaal niveau dalen. Dit is hoe dan ook de eeuw van ongekende, wereldwijde volksverhuizingen.
We moeten nú pragmatisch gaan plannen, en een aanpak kiezen waarin álle mensen worden meegenomen, zodat onze menselijke systemen en gemeenschappen veerkrachtig genoeg zijn om de ophanden zijnde klappen te boven te komen. We weten al welke gemeenschappen zich tegen 2050, als ik in de zeventig ben, op een andere plek moeten vestigen. We weten ook welke plekken aan het eind van de eeuw, als mijn kinderen bejaard zijn, het veiligst zijn.
We moeten nú bedenken waar die miljarden mensen duurzaam kunnen worden gehuisvest. Hiervoor zijn internationale diplomatie, grensoverschrijdende onderhandelingen en het aanpassen van bestaande steden noodzakelijk. Het noordpoolgebied zal bijvoorbeeld een relatief leefbare bestemming worden voor miljoenen mensen, hoewel de infrastructuur, hoe beperkt die ook is, daar nu al in de smeltende permafrost zinkt. Die moet dus worden aangepast aan warmere omstandigheden. Voorbereiding op deze klimaatmigratie vereist dat we grote steden in fases verlaten of ze een nieuwe locatie geven, en in andere landen compleet nieuwe steden bouwen. Londen, waar ik woon, is minstens 2000 jaar oud en er wonen 9 miljoen mensen. We hebben slechts een paar decennia om steden aan te passen, uit te breiden en te bouwen. Tijdens de coronapandemie hebben we gezien dat we in staat zijn om in een paar dagen een noodhospitaal uit de grond te stampen; ik ben ervan overtuigd dat we in een paar jaar tijd ambitieuze steden kunnen bouwen. Maar wat voor soort steden, en waar, en voor wie?
We moeten mensen helpen van gevaar en armoede te verhuizen naar veiligheid en comfort
De komende migratie zal groot en divers zijn, en de allerarmsten ter wereld omvatten, op de vlucht voor dodelijke hittegolven en mislukte oogsten. Hoogopgeleiden en de middenklasse zullen er echter ook niet van gevrijwaard zijn, aangezien ze niet kunnen blijven wonen op de plek die ze voor ogen hadden. Omdat het onmogelijk is om een hypotheek of opstalverzekering af te sluiten; omdat de werkgelegenheid naar andere gebieden is verschoven; omdat de buurt onaantrekkelijk is geworden, aangezien iedereen die de mogelijkheid had naar een draaglijker klimaat af te reizen, is vertrokken. In de vs hebben al miljoenen mensen moeten verhuizen door klimaatverandering: in 2018 raakten 1,2 miljoen mensen ontheemd door extreme omstandigheden; tegen 2023 stond het jaarlijks aantal slachtoffers al op 3,2 miljoen. In- middels vindt er in de vs gemiddeld elke achttien dagen een ramp plaats die miljarden kost.2 Onderzoek uit 2021 naar Amerikanen die gingen verhuizen laat zien dat bij de helft van hen klimaatrisi- co’s een rol speelden.
In 2021 ging zeker de helft van de westelijke vs gebukt onder extreme droogte en overwogen boeren in het Klamath Basin in Oregon de sluizen van de dam illegaal met geweld te openen, zodat ze konden sproeien. Het andere uiterste is dat gebieden in de vs waar nu een half miljoen woningen staan in 2050 minstens één keer per jaar juist zullen overstromen, volgens data van Climate Central (een samenwerkingsverband van wetenschappers en journalisten). Die huizen hebben momenteel een taxatiewaarde van 241 miljard dollar. Een gebouw hoeft niet eens zelf te overstromen, maar als een groot deel van de infrastructuur wel onder water komt te staan, wordt een wijk of regio steeds onaantrekkelijker en zullen mensen wegtrekken. Dit treft ook inwoners van belangrijke steden, zoals de 400.000 inwoners van New Orleans. De Amerikaanse overheid heeft al 48 miljoen dollar aan Isle de Jean Charles in Louisiana toegewezen om de voltallige gemeenschap te kunnen verhuizen, vanwege kusterosie en zeespiegelstijging. In Groot-Brittannië hebben de bewoners van het dorp Fairbourne in Wales te horen gekregen dat ze hun huis moeten verlaten en dat het dorp wordt ‘ontmanteld’, aangezien het na 2045 niet meer actief tegen het stijgende zeewater zal worden beschermd. Grote kuststeden lopen ook gevaar. Zo zal Cardiff, de hoofdstad van Wales, in 2050 naar verwachting voor twee derde onder water staan.
Voor jou kan de verwachte crisis de vorm aannemen van een abrupte, urgente uittocht, omdat klimaatverandering oogsten heeft verwoest, voedselprijzen de pan uit rijzen en je land van herkomst wordt geteisterd door gewelddadige conflicten. Of je stad is verwoest door een storm of je dorp weggevaagd door de zee. De ontwrichting zal plotseling optreden, als resultaat van grote rampen, maar zal zich ook langzaam voltrekken, stukje bij beetje. Volgens een schatting van de Internationale Organisatie voor Migratie van de Verenigde Naties zouden er alleen al in de komende dertig jaar 1,5 miljard klimaatvluchtelingen kunnen zijn. Na 2050 neemt dat aantal naar verwachting gigantisch toe, wanneer de wereld verder opwarmt en de wereldbevolking in de jaren zestig van deze eeuw haar piek bereikt. Nu al raken wereldwijd tien keer zoveel mensen ontheemd door rampen als door conflict en oorlog.
Met de veranderingen in onze omgeving creëren we een nieuwe wereld die er heel anders uitziet. Aangezien wij de enige levende wezens zijn die in staat zijn tot zo’n roekeloze transformatie van onze leefwereld, is het ook aan ons om zo volwassen en verstandig te zijn om onze talenten in te zetten onszelf te redden.
Ook ik heb in blinde paniek gegoogeld wat een stuk land in Canada of Nieuw-Zeeland kost, op zoek naar een plek met genoeg drinkwater en vegetatie om de toekomst van mijn kinderen veilig te stellen. Maar ik heb ook moeten accepteren dat we deze uitdaging niet als individuen het hoofd kunnen bieden. Want als we de grootste migratie ooit met kleine stapjes benaderen – waarbij degenen die zich dat kunnen veroorloven veiligheid kopen in de delen van de wereld die het minst getroffen zijn door de crisis – riskeren we een overlevingsongelijkheid die voor iederéén een bedreiging vormt. Als de rijken barrières opwerpen om de allerarmsten buiten te houden, staan ons naar alle waarschijnlijkheid enorme dodentallen, gruwelijke oorlogen en ellende te wachten. We zien deze verwoestende situatie zich op dit moment op veel kleinere schaal voltrekken – we mogen zo’n rampzalige chaos van
die verwachte omvang de komende decennia niet toestaan. Nog afgezien van de morele gruwelijkheid zou niemand van ons daadwerkelijk in vrede leven. In plaats daarvan moeten we als mondiale samenleving de handen ineenslaan om dit door mensen veroorzaakte probleem aan te pakken. De mensheid is aan de aarde gebonden en afhankelijk van één gedeelde biosfeer. We moeten met een frisse blik naar onze wereld kijken en bedenken waar we de menselijke bevolking het best kunnen onderbrengen, zodat aan ieders behoefte aan een duurzame toekomst wordt voldaan.
Dit vereist een radicaal omdenken. De vraag voor de mensheid wordt: hoe ziet het duurzame Beloofde Land eruit? Als het ons lukt een gemenebest van de mensheid te creëren, houden we de controle over de wereld in handen, al zullen wij en onze voedselproductie uiteindelijk tot een relatief klein gebied worden beperkt. We zullen een compleet nieuwe manier moeten ontwikkelen om onze levensstijl in dit antropecene tijdperk te voeden, van energie te voorzien en te behouden, terwijl we tegelijkertijd de hoeveelheid co2 in onze lucht omlaagbrengen. We zullen in minder steden dichter op elkaar wonen en ondertussen de risico’s moeten verkleinen die gepaard gaan met grote bewonersaantallen, zoals stroomstoringen, problemen op het gebied van riolering en afvalverwerking, oververhitting, vervuiling en infectieziektes.
De vraag voor de mensheid wordt: hoe ziet het duurzame Beloofde Land eruit?
Net zo uitdagend wordt echter het ombuigen van een geopolitieke mindset, het denkbeeld dat we aan een bepaald land toebehoren en andersom. Met andere woorden: als vluchtelingen uit landen zullen we collectief moeten overstappen op het gevoel en het zelfbeeld dat we burgers van de aarde zijn. We zullen een deel van onze identiteit gebaseerd op afkomst moeten afschudden om een identiteit te kunnen omarmen die de hele soort omvat. We zullen moeten opgaan in samenlevingen die bestaan uit mensen van over de hele wereld en in nieuwe poolsteden wonen. We moeten bereid zijn ons wederom te verplaatsen als dat noodzakelijk blijkt.
Met elke graad opwarming zullen ongeveer 1 miljard mensen worden verdreven uit gebieden waar mensen duizenden jaren hebben gewoond. We hebben steeds minder tijd om de komende ontwrichting in goede banen te leiden, vóórdat die ons overspoelt en dodelijk wordt. Migratie is niet het probleem, maar de oplossing.
Migratie zal ons redden, aangezien we er allemaal het product van zijn.
Eerst zal ik je laten zien dat in ieder van ons de nomadenziel schuilt. Migratie is een krachtig en wezenlijk deel van de menselijke aard. Honderdduizenden jaren geleden hebben onze voorouders het aanpassingsvermogen ontwikkeld om overal te kunnen wonen. Dáárdoor zijn wij de wereldwijde primaat.
Wat nog ongebruikelijker is, is dat mensen niet alleen zichzelf verplaatsen, maar ook datgene waaruit de planeet bestaat de hele aarde over slepen – andere dieren, planten, water en materialen. We zijn afhankelijk van het creëren van netwerken en de uitwisseling van onze genen, ideeën en hulpmiddelen om te floreren. Deze netwerken werden uiteindelijk zo sterk dat we onszelf niet meer hoefden te verplaatsen, omdat we de stukjes planeet die we nodig hadden gewoon naar ons toe konden laten komen: een virtuele migratie. In tegenstelling tot elk ander dier overleven wij niet dankzij de middelen op de plek waar wij ons fysiek bevinden, maar dankzij onze constante virtuele migratie. Voor het typen van deze alinea maak ik gebruik van elementen die uit Congolese rotsen zijn gehakt, de kleren die ik aanheb zijn in Vietnam gemaakt en de aardappels bij mijn lunch kwamen uit Peru. De menselijke ecologie beslaat de hele wereld en zet de aarde op zijn kop.
De komende decennia worden we geconfronteerd met meerdere crises, waaronder hitte en natuurbranden, overstromingen en zeespiegelstijging, extreem weer en demografische verschuivin- gen in onze groeiende bevolking. Sociale ongelijkheid en armoede zijn onderliggende problemen bij elk van deze crises, en daardoor verandert een gevaar in een algehele humanitaire crisis. Klimaat- verandering wordt vaak omschreven als threat multiplier (een fac- tor die bedreigingen versterkt): de zwaarst getroffenen zijn dege- nen van wie het leven en middelen van bestaan nu al bedreigd worden, bijvoorbeeld door milieuschade, inkomensonzekerheid, onvermogen om geld of middelen te sparen, gebrek aan betaalbare gezondheidszorg, gebrekkige riolering en afvalverwerking, slecht bestuur en een gebrek aan autonomie of mogelijkheden om per- soonlijke omstandigheden te verbeteren. De mensen met de min- ste kansen worden het hardst geraakt door de stress en tegenslagen van klimaatverandering, waardoor ze zich uiteindelijk niet meer kunnen redden. Dit is regelrechte klimaatapartheid.
In de volgende hoofdstukken gaan we in op de gevolgen van een paar van de aankomende crises voor onze wereld en de menselijke bevolking – en wees gewaarschuwd: het ziet er niet goed uit. Maar houd vol, want daarna zullen we zien dat de oplossingen al binnen ons bereik liggen.
In dit boek kijken we waar we veilig kunnen wonen, maar ook hoe en in welke getalen. We bekijken waar voedsel, energie en andere hulpmiddelen kunnen worden geproduceerd. Ook in het leven van degenen die migranten ontvangen, zullen grote veranderingen plaatsvinden. Steden moeten opnieuw worden ingericht en aangepast aan de veranderende milieuomstandigheden en gigantisch toegenomen inwoneraantallen. Daardoor worden ze haast onherkenbaar, maar ze kunnen de gelegenheid aangrijpen om beter te worden. Deze nieuwe wereld zal de manier waarop we elkaar zien en begrijpen als burgers, handelaren en leden van een mondiale samenleving compleet veranderen.
De manier waarop we dit mondiale proces aanpakken en hoe humaan we elkaar tijdens de migratie behandelen zijn van wezenlijk belang en zullen bepalen of deze eeuw van ontwrichting soepel verloopt of met gewelddadige conflicten en onnodige sterfte. Als we rechtvaardig met de crisis omgaan, zou een nieuw mondiaal gemenebest van de mensheid kunnen ontstaan.
De mens heeft zich ontwikkeld om samen te werken, maar ook om te migreren. De veranderingen die ons te wachten staan mogen dan ongekend zijn, maar ze komen voort uit een lange geschiedenis die is gebouwd op datzelfde aanpassingsvermogen. Het is tijd om die aangeboren flexibiliteit ten opzichte van de plek waar we wonen in ere te herstellen.
Dit is een uitgelezen kans om te erkennen dat we allemaal van elkaar afhankelijk zijn, en dat de mensheid op haar beurt afhankelijk is van de natuur, terwijl we die ter bescherming van iedereen weer in een gezonde staat brengen. In het laatste deel van het boek kijken we naar het herstel van de bewoonbaarheid van onze planeet, zodat grote bevolkingsgroepen opnieuw in de tropen kunnen leven. Hieronder valt het omlaagbrengen van de gevaarlijke temperaturen, overal ter wereld, die deze eeuw zullen kenmerken – iets wat bereikt kan worden door onze energiesystemen klimaatneutraal te maken, co2 uit de lucht te filteren en door de warmte van de zon terug de ruimte in te kaatsen. Ik zal de meest recente technologische innovaties behandelen, en de gigantische politieke, maatschappelijke en diplomatieke obstakels die we moeten nemen als we voor alle 9 miljard van ons een rechtvaardige wereld willen creëren. Ik wil je vragen om tijdens het lezen van dit boek onbevooroordeeld naar de ideeën te kijken. Aan welke kant van de ideologische kloof je ook staat: onderdruk de neiging om radicale sociale oplossingen meteen te verwerpen als ‘onwaarschijnlijk’ of ‘onpraktisch’, of technologische oplossingen als ‘onnatuurlijk’ of ‘gevaarlijk’. We zijn sociale, technologische mens-apen – we lossen onze problemen op met onze buitengewone vaardigheden op beide vlakken – en de grootste crisis uit ons bestaan vraagt om onze holistische gereedschapskist. Grootschalige technologische verandering en fundamentele sociale verandering zijn niet makkelijk of eenvoudig, en gaan allebei gepaard met grote uitdagingen. Gezien de huidige situatie hebben we echter niet veel keus. Dit boek is mijn inschatting van de beste manier om verder te gaan.
Gaia Vince is wetenschapper en journalist. Ze publiceerde voor o.a. The Guardian, Scientific American en The Times. Haar eerste boek Adventures in the Anthropocene (2015) werd verkozen tot wetenschapsboek van het jaar door de Royal Society. In 2020 verscheen haar tweede boek Vuur, taal, schoonheid, tijd.
