In een tijd van groeiende politieke polarisatie in de Verenigde Staten kiezen duizenden Amerikanen ervoor om hun thuisland te verlaten. Op zoek naar rust, stabiliteit en levenskwaliteit trekken velen van hen naar Portugal.
Tijdens de pandemie werd de situatie ondraaglijk. ‘Tijdens de verkiezingen van 2020 rukten Trumpaanhangers ons in het stemlokaal de mondkapjes van het gezicht,’ zegt Tatiana. ‘Ze schreeuwden tegen ons.’ Toen ze daarna het Capitool bestormden wisten ze: we moeten hier weg.
Sinds de herfst van 2021 leeft Tatiana met haar man Jason en hun twee zonen in Portugal, net als volgens voorzichtige schattingen 14.000 van hun landgenoten. Precieze cijfers zijn er niet, maar wel aanwijzingen dat het aantal de laatste tijd sterk stijgt. Bijna 23.000 leden telt de Facebookgroep ‘Americans in Portugal’, meer dan 52.000 zijn het er bij ‘Americans and Friends PT’, op dit moment komen daar 150 per week bij. Paul Stannard, oprichter van ‘Portugal Pathways’, dat welgestelde emigranten helpt om zich in Portugal te vestigen, schrijft in een bericht van zijn bedrijf dat de aanvragen sinds de laatste presidentsverkiezingen in de VS zijn verdrievoudigd. Portugal is nummer 1 zijn van de Europese bestemmingen.
‘Wij wilden onze kinderen een bredere blik op de wereld bieden’
Elysia Busick, die sinds 2017 met haar bedrijf Waypoint mensen uit Engelstalige gebieden helpt bij de emigratie naar Lissabon, zegt dat vroeger ruim de helft van haar klanten uit de VS kwam. ‘Momenteel is het 100 procent,’ zegt ze. De afgelopen maanden is het aantal aanvragen met ruim 60 procent gestegen.
Voor Amerikanen zijn er verschillende soorten visa mogelijk. Wie ten minste een half miljoen euro in Portugese effecten investeert, kan middels het ‘gouden visum’ een verblijfsvergunning aanvragen. Voor Amerikaanse staatsburgers met een ‘passief inkomen’ is er een visum dat D7 heet, voor de doelgroep van renteniers en pensionado’s. D8 is het visum voor ‘digitale nomaden’, mensen die overal ter wereld online kunnen werken.
Al langer droomden Jason, Tatiana en hun zonen over een ander land. ‘Wij wilden onze kinderen een bredere blik op de wereld bieden,’ zeggen ze. Maar pas toen de gebeurtenissen escaleerden tijdens de pandemie, besloten ze te gaan. Ze wogen af wat ze belangrijk vonden. Voor Tatiana was veiligheid een belangrijk punt. Jason wilde vooral gematigde temperaturen. Ook een betaalbare gezondheidszorg behoorde tot de prioriteiten. ‘Niet zoals in de VS,’ zegt Tatiana. Costa Rica kwam in aanmerking. Ook Ierland. ‘Maar steeds opnieuw kwam Portugal bovendrijven,’ vertelt Jason. En dus besloten ze te kiezen voor dat land aan de westelijke rand van Europa – zonder er ooit geweest te zijn, zonder zich een proeftijd te gunnen.
Tussen de Portugezen
Al in de Verenigde Staten organiseerde Tatiana op professionele basis internetgemeenschappen. Ook in Portugal beheert ze nu meerdere Whatsapp- en Facebookgroepen. Een daarvan heet ‘Gezinnen die in Portugal wonen of daarheen verhuizen’. Jason laat een diagram zien met een statistiek over het aantal leden: de lijn loopt al weken steil omhoog, tot intussen bijna 13.000.
Een in de advisering van emigranten gespecialiseerde dienstverlener die zich Expatsi noemt ontdekte de groep en huurde Tatiana in. Nu adviseert ze Amerikanen die weg willen over het Europese onderwijssysteem.
Met haar gezin woont ze nu op 95 vierkante meter op de eerste verdieping van een flatgebouw in het stadsdeel Alcântara in Lissabon. Hoog boven de wijk zweeft de oprit van de reusachtige ‘25 april’-brug. Hemelsbreed wonen ze maar 4 kilometer van de oude stad, en toch ver van het toeristische centrum.
‘Wij zijn de enige expats in dit gebouw,’ zegt Jason. De woning is veel kleiner dan het huis dat ze in de VS bewoonden, vertelt Tatiana. De makelaar wilde ze eerst in een dure buitenwijk aan zee onderbrengen, ‘maar we wilden niet tussen andere Amerikanen wonen, of in een gated community. Wij wilden ons tussen de Portugezen bevinden.’
De Portugezen zijn ‘extremely nice’, maar toch meer een ‘gesloten groep’
Maar de relatie met de Portugezen, dat is nog wel een dingetje. Veel Portugese vrienden hebben ze niet, zegt Jason. De autochtonen zijn vriendelijk en hulpvaardig, maar blijven het liefst onder elkaar. ‘De mensen hier kennen elkaar meestal al een leven lang,’ zegt Jason, ‘ze zitten niet te wachten op nieuwe vrienden.’
‘Toch mogen we de Portugezen graag. Het zijn de hulpvaardigste mensen die ik ooit ben tegengekomen,’ zegt Tatiana. Maar in chats van Amerikaanse expats in Portugal, bijvoorbeeld van een gemeenschap die in Setúbal ten zuiden van Lissabon woont of in de Facebookgroep Moving to Portugal, zoeken de nieuwe burgers van Portugal naast praktische adviezen, van de loodgieter tot de belastingadviseur, vooral naar sociale contacten – en vooral met landgenoten. Een man uit Arizona schrijft dat hij in de zomer Portugal wil verkennen en later met zijn vrouw erheen wil verhuizen. ‘Wij zijn geïnteresseerd in een plaats met een Amerikaanse expatgemeenschap.’ Een renteniersechtpaar kondigt op expatforum.com aan dat ze naar Frankrijk gaan verhuizen. Want Portugezen zijn ‘extremely nice’, maar toch meer een ‘gesloten groep’.
Is de taal een barrière? ‘Daar werken we aan,’ zegt Jason. Een beetje Spaans kenden ze al, ze komen immers uit Texas. Ze hebben cursussen gedaan, ook een die door de stad werd aangeboden. Nu zijn ze van plan zich in te schrijven voor een intensieve cursus aan een taalschool die andere expats aanbevelen; elke dag drie uur. Terwijl de oudste van hun zonen inmiddels in Italië studeert, maakt de jongere op dit moment zijn middelbare school af. En hij speelt rugby bij de lokale vereniging, een paar straten verderop. ‘Vloeken kan hij al perfect in het Portugees,’ zegt Tatiana, ‘daar is ie heel bedreven in.’
Cultuurclash
Na de jaren in Portugal kijken ze anders terug op hun leven in de Verenigde Staten. ‘Pas hier heb ik gemerkt hoeveel diepvriesvoedsel wij altijd gebruikten,’ zegt Jason. ‘We moesten leren om onze eigen dressing te maken,’ zegt Tatiana. Ook hadden ze veel meer ruimte in hun huis in Texas, bijvoorbeeld een aparte kamer voor hun kleren.
Maar dat missen ze niet. Van Jasons pensioen na een leven als ambulanceverpleegkundige en hun advieswerk voor expats kunnen ze goed leven in Portugal. ‘Ik vind het hier fijn,’ zegt Tatiana. Ze zien er zelfs een beetje tegenop om weer naar Amerika te reizen, wat ze deze zomer van plan zijn. Veel in de VS herinnert haar intussen aan haar kinderjaren, vertelt Tatiana, die haar eerste levensjaren in de voormalige Sovjet-Unie doorbracht. Zoals dat je moet oppassen tegen wie je wat zegt.
De politiek heeft ook de verhouding met hun ouders bemoeilijkt. Tatiana’s vader, die in Florida woont, is een schoolvoorbeeld van een Maga-aanhanger. Net als veel Amerikanen is hij ervan overtuigd dat de verkiezingen van 2020 van Trump gestolen werden. ‘Als we met hem praten, trekt hij onze bronnen in twijfel,’ zegt Tatiana. Hij heeft nu eenmaal ’andere feiten’. Ze gaan niet langer met hem in discussie.
Zou je niet juist in moeilijke tijden daar moeten blijven en vechten voor de vrijheid?
Zijn er ook Maga-mensen onder degenen die willen emigreren in de chatgroepen? ‘Soms ontstaan er interessante chats,’ zegt Jason, een soort dansen rond de hete brei, waarbij je probeert in te schatten waar de ander staat. ‘Je vraagt het niet rechtstreeks, maar doorzoekt het Facebookprofiel. Of je stelt indirecte vragen, bijvoorbeeld naar iemands favoriete supermarkt in de VS. Als dat Target is, is het meestal een Trumpfan. Die supermarktketen heeft haar diversiteits- en emancipatiebeleid afgeschaft toen Trump daartegen tekeer ging. Tegenstanders van Maga gaan daar vrijwel niet meer heen, volgens Tatiana. Ze klinkt niet als een activist maar als iemand die diep bezorgd is.
Maar is het dan een oplossing om het land te verlaten? Zou je niet juist in moeilijke tijden daar moeten blijven en vechten voor de vrijheid? ‘Ik denk dat je dat op twee manieren kunt benaderen,’ zegt Jason. ‘Ofwel je blijft en probeert de dingen te herstellen, wat een mooi idee is, als je dat kunt. Of je gaat ervandoor. ‘In de jaren dertig moest je in Duitsland ook zo’n keuze maken.’
Soms maken Tatiana en Jason zich zorgen dat Trump Portugal op de korrel neemt. Misschien wil hij op enig moment de Azoren bezetten, net als Groenland, vrezen ze. ‘En hopelijk gooit Portugal dan niet de Amerikanen het land uit,’ zegt Tatiana.
In september volgend jaar mogen ze het Portugese staatsburgerschap aanvragen. De procedure zal een paar jaar in beslag nemen. Maar dat is het plan, zeggen Tatiana en Jason. In Portugal blijven en Portugees worden.
