De letterlijke scheidingslijn tussen de Dominicaanse Republiek en Haïti

De Dominicaanse Republiek bouwt een muur om Haïtianen buiten te houden, terwijl chaos het buurland overspoelt. Het is de laatste fase in een eeuwenlange bittere verdeeldheid in de regio.

Het Caribische eiland Hispaniola, dat van zowel Haïti als de Dominicaanse Republiek is, wordt al eeuwenlang verdeeld door taal, ras, geschiedenis en cultuur, soms met bittere gevolgen. Nu Haïti verder afglijdt naar chaos en ineenstorting, worden de scheidslijnen – letterlijk – concreet. De Dominicaanse Republiek werkt versneld aan een muur langs de ruim 400 kilometer lange grens die dwars door het binnenland van het eiland loopt. 

De Dominicaanse president Luis Abinader wil hiermee voorkomen dat mensensmokkelaars of criminelen de grens oversteken. Hij waarschuwt de Verenigde Naties en andere internationale fora al lange tijd voor wat er zal gebeuren als Haïti instort. De afgelopen weken is de Haïtiaanse regering in anarchie vervallen. De premier kon niet terugkeren van een buitenlandse reis en grote delen van Port-au-Prince staan onder controle van krijgsheren en bendeleiders als Jimmy ‘Barbecue’ Chérizier, die het hele politieke systeem wil ontwortelen. 

‘Wij waren de eersten die waarschuwden dat Haïti een tweede Somalië aan het worden was,’ zei Abinader in een interview in het sierlijke presidentiële paleis in de Dominicaanse hoofdstad Santo Domingo. 

Wereldwijde trend

Abinader tekende drie jaar geleden voor de bouwplannen van de muur, naar het voorbeeld van de versterkingen die Israël bouwde in de Golan Hoogvlakte om het land van Syrië te scheiden. Het plan valt binnen de wereldwijde trend om muren of andere obstakels voor illegale migratie te bouwen, waaronder aan de zuidgrens van de VS. Polen is de afgelopen jaren begonnen met het bouwen van grensbarrières toen Rusland en Wit-Rusland migranten uit Syrië en Afghanistan binnenvlogen en hen daar loslieten om hun eigen weg naar Europa te zoeken. 

Net als in de VS en een groot deel van Europa, is de controle over de grens een drijvende kracht geworden in de komende verkiezingen in de Dominicaanse Republiek.

Als Abinader in mei de herverkiezing wint, zou het plan zijn om de barrière van 120 miljoen dollar [ca. 110 miljoen euro] langs de grens te voltooien. Aangezien opiniepeilingen laten zien dat veiligheid de grootste zorg is van de Dominicaanse kiezers, is de kans dat hij wint aanzienlijk. 

Afgezien van klachten van mensenrechten- en religieuze groeperingen is er weinig weerstand geuit tegen de muur. Voormalig president Leonel Fernández, Abinaders belangrijkste tegenstander bij de verkiezingen in mei, heeft gezegd dat deze nodig is vanwege de verslechterende situatie in Haïti. 

Abinader heeft het land eerder deze maand in hoogste staat van paraatheid gebracht nadat bendes politiebureaus in Haïti aanvielen en bijna vierduizend gevangenen uit twee gevangenissen bevrijdden. Volgens inlichtingen, zo zei hij, zou de toenemende wetteloosheid ‘Haïti de afgrond in duwen’. 

De Dominicanen hebben sindsdien duizenden soldaten met spoed naar de grens gestuurd om de bewaking te versterken en te voorkomen dat ontsnapte gevangenen vanuit Haïti de grens oversteken. 

Vanwege het risico op hongersnood nemen Haïtianen een vlot naar Miami of ze komen hierheen. Voor ons zou het een ramp zijn, wij zijn ook een arm land

De eerste fase van het project omvat de bouw van een 12 meter hoge muur, voor de helft van beton, met daarbovenop een metalen hekwerk en prikkeldraad dat zich uitstrekt over zo’n 50 kilometer langs de dichtstbevolkte grensgebieden van Haïti. 

De barrière werd voor het eerst voorgesteld in het Dominicaanse congres door Vinicio Castillo, destijds een extreemrechtse wetgever. ‘Het was in 2014, ruim voordat president Trump met een soortgelijk idee kwam,’ zei Castillo, die zich nu verkiesbaar stelt als senator. ‘Destijds werd het door sommige sectoren gezien als een extremistisch idee, maar dat bleek wel mee te vallen. Vanwege het risico op hongersnood nemen Haïtianen een vlot naar Miami of ze komen hierheen. Voor ons zou het een ramp zijn, wij zijn ook een arm land.’

De muur is bezaaid met wachttorens, camera’s die op zonne-energie werken en militair personeel dat drones bedient langs de oevers van de vervuilde Massacre-rivier. Deze scheidt de twee landen in de stad Dajabón, met ongeveer 62.000 inwoners, in het noordelijke deel van het grensgebied. 

Haïtiaanse functionarissen hebben hun bezorgdheid geuit en een voormalige premier van Haïti heeft Abinader publiekelijk ‘anti-Haïtiaans’ genoemd. ‘We zorgen ervoor dat deze destabiliserende situatie stopt bij de grens,’ aldus Abinader.  

Zweet en arbeid

In de afgelopen jaren is de Dominicaanse Republiek uitgegroeid tot een toeristische trekpleister, bekend om haar luxueuze strandresorts en tv-programma’s, waaronder de internationale versie van Survivor. Het is nu een van de snelst groeiende economieën van Latijns-Amerika, met een gemiddeld inkomen dat zeven keer hoger ligt dan dat van Haïti, nadat het zo’n vijftig jaar geleden op dezelfde basis begon.  

Rechtenorganisaties zeggen echter dat de welvaart van de Dominicanen grotendeels te danken is aan het zweet en de arbeid van bijna een miljoen arme Haïtianen die daar werken en gediscrimineerd worden. 

De geschiedenis van Haïti is er een van schrijnende armoede, enorme corruptie, militaire coups en buitenlandse interventies afgewisseld met perioden van chaos. Het land is nog steeds niet hersteld van de aardbeving in 2010, die een groot deel van de hoofdstad met de grond gelijk maakte en aan maar liefst 300.000 mensen het leven kostte.

Een grote culturele en sociale kloof tussen de twee landen komt tot uiting in taal, religie, politiek, sport en muziek. Haïtianen spreken een Creools dat gebaseerd is op het Frans. Dominicanen spreken Spaans. Haïtianen houden van voetbal, Dominicanen zijn gek op honkbal.

‘Haïti ligt in Amerika, maar het maakt geen deel uit van de westerse wereld,’ zegt Osvaldo Concepción, een jezuïtische priester die sociale programma’s leidt in Dajabón. 

Conservatieve Dominicaanse politici en denkers hebben geprobeerd om een Dominicaanse nationale identiteit te creëren die Spaans, wit en katholiek is, terwijl ze de grote Afrikaanse bijdrage aan de cultuur van de natie bagatelliseren of negeren, en bestempelen als Haïtiaans en on-Dominicaans.

De rivier de Massacre, die de meest noordelijke grens tussen de twee naties vormt, is vernoemd naar een van de bloedigste gevechten

In de achttiende eeuw vochten rivaliserende Franse en Spaanse kolonisten hevige gevechten uit om de heerschappij over Hispaniola. De rivier de Massacre, die de meest noordelijke grens tussen de twee naties vormt, is vernoemd naar een van de bloedigste gevechten. 

Haïti, met een door slaven aangedreven suikereconomie, was de rijkste kolonie van Frankrijk. Een slavenopstand leidde in 1804 tot de stichting van Haïti, de eerste zwarte republiek ter wereld. Europese landen en de VS weigerden in eerste instantie om de republiek te erkennen. Ze waren geschokt dat slaven de macht konden grijpen en bang dat de opstand zich zou verspreiden.

Frankrijk erkende de onafhankelijkheid van Haïti pas in 1825 en alleen in ruil voor de betaling door Haïti van een schadeloosstelling van 150 miljoen frank, een enorm bedrag in die tijd dat de Fransen rechtvaardigden als een vorm van herstelbetalingen. Later verlaagden ze het bedrag, maar armoede en onenigheid hadden de ontwikkeling van de nieuwe staat al ernstig belemmerd. 

In de twintigste eeuw werd Haïti gedomineerd door François Duvalier, die in 1957 tot president werd gekozen en zichzelf zeven jaar later uitriep tot ‘president voor het leven’. Duvalier, een arts die bekendstond als ‘Papa Doc’, vermoordde en martelde duizenden mensen en stal miljoenen. Hij werd opgevolgd door zijn zoon Jean-Claude ‘Baby Doc’ Duvalier, die het land ontvluchtte en naar Parijs vertrok na een volksopstand in 1986. 

Ook de Dominicaanse Republiek heeft haar portie bloedige dictators en buitenlandse interventies gehad. In de twintigste eeuw vermoordde de Dominicaanse dictator Rafael Leónidas Trujillo, die regeerde van 1930 tot zijn moord in 1961, duizenden politieke tegenstanders. Hij gaf met name opdracht tot de massamoord op Haïtianen en Haïtiaanse Dominicanen die in het grensgebied woonden. Volgens historici werden twaalf- tot vijfentwintigduizend mannen, vrouwen en kinderen vermoord. 

De Dominicaanse Republiek heeft zich geleidelijk ontwikkeld tot een dynamische economie met een stabiele democratie sinds de jaren negentig, toen het zich begon open te stellen voor buitenlandse handel en investeringen. Een van de belangrijkste veranderingen was de ontwikkeling van een levendige toerisme-industrie, waardoor de Dominicaanse Republiek een belangrijke Caribische bestemming werd voor Amerikaanse toeristen.

In Haïti begon de laatste fase van onrust met de moord op president Jovenel Moïse in 2021. Door een gebrek aan buitenlandse en binnenlandse politieke steun en de zwakke greep op de macht van interim-premier Ariel Henry, een vierenzeventigjarige neurochirurg, raakte Haïti verzeild in een bendeoorlog. 

De VN schatten dat de afgelopen jaren meer dan 160.000 mensen hun huizen in het grootstedelijk gebied van de hoofdstad hebben moeten verlaten vanwege het bendegeweld.

De luchthavens werden vanwege de chaos gesloten en Henry kon deze maand niet terugkeren naar Haïti nadat hij Kenia had bezocht om de inzet van een vredesmacht te krijgen om de orde te herstellen. Hij zat vast in Puerto Rico nadat de Dominicaanse Republiek een Amerikaans verzoek om hem te ontvangen had geweigerd.

Het bereik van de bendes is de afgelopen dagen in de hele hoofdstad toegenomen. ‘De cirkel is aan het sluiten,’ zegt Frédérique Jean-Baptiste, programmamanager kinderbescherming van Catholic Relief Services, een hulporganisatie. 

De meeste scholen zijn gesloten en 86 ervan zijn noodonderkomens geworden voor inwoners die op de vlucht zijn voor geweld en plunderingen. Veel gezinnen zijn van elkaar gescheiden, sommigen zitten vast aan de ene kant van de belegerde stad terwijl anderen zijn verhuisd naar schuilplaatsen met slechte sanitaire omstandigheden, aldus Jean-Baptiste. Door wegblokkades kunnen watertrucks en voedselwagens de schuilplaatsen niet bereiken. 

‘Ik probeer een voorraad aan te leggen. De laatste keer dat ik de straat op ging om naar de supermarkt te gaan was een week geleden. Veel schappen in de supermarkten zijn nu leeg,’ zei Jean-Baptiste.

Anti-Haïtiaanse sectoren

De groeiende economie van de Dominicaanse Republiek heeft lange tijd laagbetaalde arbeiders uit Haïti aangetrokken, net zoals de VS dat hebben gedaan met hun zuiderburen. Maar nu dwingen de Dominicaanse autoriteiten honderden Haïtianen per dag om terug te gaan, zo blijkt uit overheidsgegevens. Vorig jaar werden bijna 225.000 Haïtianen uitgezet of uitgewezen, waaronder meer dan 640 zwangere vrouwen.

Autoriteiten zeggen dat een derde van de bedden in door de staat gerunde kraamklinieken bezet wordt door Haïtianen. Hoewel wie in het land geboren wordt niet automatisch recht heeft op burgerschap, vrezen nationalistische sectoren dat de nationale identiteit zou kunnen verwateren. 

‘Er zijn anti-Haïtiaanse sectoren die de aanwezigheid van Haïtianen zien als een bedreiging voor de Dominicaanse identiteit,’ zegt Edwin Paraison, een voormalig Haïtiaans diplomaat die ambassadeur was in de Dominicaanse Republiek. 

VN-functionarissen hebben er bij de Dominicaanse autoriteiten op aangedrongen om massale deportaties naar zo’n gevaarlijk land op te schorten. Abinader zei dat zijn regering haar grondwettelijke mandaat volgt. 

Volgens Abinader is een van de grootste problemen van de Dominicanen om bij te houden wie precies de grens oversteekt, omdat slechts ongeveer 15 procent van de Haïtianen een ID-kaart of paspoort heeft.

De Dominicaanse inlichtingendienst is een biometrisch systeem aan het ontwikkelen om Haïtianen die het land binnenkomen te identificeren en om vast te stellen of een van de gevangenen die deze maand ontsnapten tijdens de gevangenisuitbraak de grens over is gekomen. Tot nu toe is er nog niemand gevonden.

In Dajabón houdt de grenspolitie toezicht op de 25.000 mensen die over een voetgangersbrug komen voor een tweewekelijkse markt, een labyrint van zo’n 2500 kraampjes waar basisvoedingsmiddelen worden verkocht die moeilijk verkrijgbaar zijn in Haïti. Op de terugweg dragen Haïtiaanse vrouwen vaak een zware last op hun hoofd.

‘Onze ergste nachtmerrie is dat ze de grenshandel sluiten,’ zegt Eddy Bravo, een Dominicaanse eigenaar van een marktkiosk. Op een goede dag kan hij tot 17.000 dollar aan basisgoederen verkopen, zoals meel of pasta. Maar de verkoop kan instorten op dagen van onrust aan Haïtiaanse zijde, wanneer wegen en toegang tot de grens vaak gesloten zijn, vertelt Bravo.

Het hoofdkwartier van de grenspatrouille bevindt zich bij een voormalige verkeersbrug over de Massacre-rivier. Deze werd verwoest door een overstroming in 2017 en is nooit herbouwd. Een Dominicaanse vlag wappert boven een barrière van zandzakken. 

Beneden kronkelt de nieuwe muur langs de Dominicaanse kant van de rivier terwijl mensen op de Haïtiaanse oevers kleren wassen, een bad nemen of rotsen en zand opgraven om als bouwmateriaal te gebruiken.

Vlakbij, in de buurt van een andere grensbrug, stopte onlangs een gestage stroom roestige vrachtwagens in de verzengende hitte, elk met een blauw opschrift: Immigratiecontrole. Er klonken kreten in het Creools en de vingers van tientallen migranten die binnenkort het land worden uitgezet staken door de ventilatieroosters heen.

‘Helaas is Haïti een mislukte staat,’ zegt Santiago Riverón, de conservatieve burgemeester van Dajabón die bekendstaat om zijn cowboyhoeden. ‘De grensmuur is niet alleen een nationalistisch symbool. Vroeger hadden we een hardnekkig probleem met veediefstal. Ritselaars namen dertig tot vijftig koeien mee in één nacht. Dat gebeurt nu niet meer.’

Onder de gedeporteerden is Arsen Telfo, een slanke man met betraande ogen die een dag eerder was aangehouden. ‘Ik werk al een paar jaar als arbeider op rijst- en bananenplantages sinds bendes mijn huis in Haïti in brand hebben gestoken,’ zegt hij. ‘Ik zal proberen zo snel mogelijk terug te keren.’